Wakend oog bron van gevaar

In elke gemeente hangen duizenden camera’s en dat aantal blijft groeien. Daarmee neemt ook het risico toe op spionage of een hack. Lang niet alle gemeenten hebben hun veiligheidsprotocollen op orde. ‘Behalve Chinese camera’s kunnen ook Europese risicovol zijn.’

‘Gemeenten hebben steeds meer behoefte aan data’, zegt Sander Flight. Ze kiezen ervoor om informatie van de straat niet langer door mensen te laten verzamelen, maar door te turven en te meten aan de hand van cameratechnologie.’ Een logische ontwikkeling, vindt de onderzoeker en adviseur gespecialiseerd in cameratoezicht. Flight: ‘Camera’s worden niet alleen steeds goedkoper, maar ook beter.

Vroeger was het analyseren van beelden rocket science. Nu kan iedereen het vanachter zijn bureau, of zelfs met zijn mobiele telefoon.’ Een precieze inschatting van het aantal camera’s dat gemeenten gebruiken is moeilijk te geven. Flight schat dat een stad als Den Haag ‘duizenden’ gemeentelijke camera’s op straat heeft hangen. De landelijke database CamerinBeeld, een database van de politie met beveiligingscamera’s, geeft een indicatie. In een grote stad als Den Haag hangen volgens deze database 5.000 camera’s, waarvan 8 procent van de overheid is en de rest van particulieren en bedrijven. ‘In werkelijkheid worden echter lang niet alle camera’s hier geregistreerd. Ik denk zelfs misschien maar een op de honderd.’

Er zijn verschillende wetten waarmee gemeenten te maken hebben en waar ze hun cameragebruik op kunnen baseren. De belangrijkste zijn de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Gemeentewet. ‘De Gemeentewet geeft de burgemeester bevoegdheden om de openbare orde te handhaven met camera’s. Voor die beelden geldt de Wet politiegegevens. Voor de meeste andere camera’s van gemeenten geldt meestal de AVG’, legt Flight uit.

In een gemeentehuis mogen gemeenten filmen wanneer het gaat om het waarborgen van de veiligheid van het personeel. Maar Flight heeft vooral zicht op wat gemeenten in de openbare ruimte doen. ’Belangrijk is dat gemeenten altijd duidelijk kenbaar moeten maken dát ze filmen. Een gemeente of andere overheid mag namelijk niet zomaar een burger filmen op straat. Er moet een goede grondslag voor zijn en je moet er een urgent maatschappelijk probleem mee kunnen oplossen.’

Volgens Flight gaat het nog weleens mis met gemeenten die goedwillend aan de slag gaan met camera’s, maar uiteindelijk niet aan de wet voldoen. ‘Dat komt deels door de snel veranderende wetgeving. Dat artikel in de Gemeentewet bestaat bijvoorbeeld pas sinds 2006. Veel gemeenten gebruikten daarvoor al camera’s die pas sindsdien onder deze wet vallen. Soms hangen die camera’s er nog steeds, terwijl er geen wettelijke basis meer voor is. De Gemeentewet is in 2016 aangepast om camera’s flexibel in te kunnen zetten. Daar moeten veel gemeenten nog mee aan de slag.’

Verantwoordelijk

Een veelgemaakte fout is dat gemeenten niet goed in kaart hebben wie verantwoordelijk is voor de gegevensverwerking. ‘Bij gemeentelijke camera’s die onder de Gemeentewet vallen is de politie verantwoordelijk voor de verwerking van gegevens. Die worden vaak opgeslagen op een server van de gemeente, maar in feite moet de politie dat doen, want die is juridisch verantwoordelijk.’ Flight komt ook tegen dat gemeenten de burger op een verkeerde manier informeren. ‘Dan hangt er een bordje op de paal waar de camera aan zit. Dan is het al te laat, omdat degene die gefilmd wordt al in beeld is als hij het bordje kan lezen.

Ook qua bewaartermijnen en onveilig door sturen van camerabeelden naar bijvoorbeeld het OM gaat het vaak mis.’ De gemeentelijke camera’s liggen onder een vergrootglas na onderzoek van Follow The Money waaruit blijkt dat ze vaak van Chinese bedrijven zijn gekocht. Toch vindt Flight dit niet ‘ondoordacht’. ‘Ik denk dat zo’n beetje elke camera onderdelen bevat die zijn gemaakt in China. Nu zijn één of twee merken ineens verdacht omdat Peking mogelijk mee zou kijken. Maar wie zegt dat dit bij andere camera’s wél goed zit?’ Volgens Flight is het belangrijk dat gemeenten vooraf de informatiebeveiliging goed onderzoeken en wetgeving blijven monitoren. ‘Je moet een Data Protection Impact Assessment opstellen als de camera’s een risico opleveren voor de privacy. Doe dat altijd, ook bij Europese camera’s.

Ook daarvan kunnen de beelden worden opgeslagen op een server waar onbevoegden toegang hebben. Bij iedere leverancier kan sprake zijn van een datalek of van opslag op een server waar andere partijen toegang tot hebben. Er staat bovendien nergens in een wet dat je als gemeente geen Chinese camera’s mag aanschaffen of gebruiken. Dat zou ook onwerkbaar zijn: de wereld van camera’s verandert heel snel. Als technologie verandert, of als je een mogelijk risico ontdekt, moet je als gemeente een nieuwe inschatting maken en maat regelen nemen om het gevaar zo snel mogelijk weg te nemen.’