Alle ict in eigen hand

Eindhoven, Boxtel en Woerden voelden zich gevangen in het verdienmodel van de huidige aanbieders van gemeentelijke software. Ze bundelen de krachten in een gezamenlijke coöperatie. De ict-kosten per inwoner kunnen dalen van 70 euro tot, jawel, 58 eurocent.

Er valt bijna niet aan te ontkomen. Als gemeente betrek je je belangrijkste software-applicaties doorgaans ofwel van Pinkroccade ofwel van Centric. Bij je leverancier blijven loont, want dan vormt die programmatuur tenminste een zekere eenheid. Overstappen op andere software is een bewerkelijke en kostbare aangelegenheid – als de gemeente de daarvoor benodigde kennis al in huis zou hebben. Maar ook zonder overstap zijn de kosten niet te beheersen, hebben de Pink-klanten gemerkt. Die kregen begin dit jaar een forse tariefsverhoging voor hun kiezen.

Een drietal gemeenten – Eindhoven, Boxtel en Woerden – heeft dit jaar in samenspraak met de Vereniging van Gemeentesecretarissen en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG)/KING en een nieuwe softwareleverancier het initiatief genomen wat aan die situatie te doen, met de oprichting van een coöperatie. Die moet begin 2016 worden geformaliseerd en zich in de loop van het komende jaar bewijzen.

De Eindhovense wethouder Mary-Ann Schreurs noemt als redenen voor de stap: financiën, efficiëntie en verantwoording. ‘We zouden met zijn allen nog maar één keer voor die software moeten hoeven betalen. En we willen niet alleen samen de opdrachtgever zijn, we willen ook dat het ons eigendom wordt. Het gaat ons om de broncode.’

Ze uit haar frustratie over de huidige situatie met een voorbeeld. ‘Bij ons zitten nu in het sociale domein mensen handmatig gegevens in te tikken omdat Centric terughoudend is met het maken van de koppeling met het eigen centrale systeem. Dat zou te maken hebben met de beveiliging ervan. Dat mag zo zijn, maar zolang wij niet in het bezit zijn van de broncode kunnen we niet eens vaststellen of dat zo is.’

Heet hangijzer
De integratieproblematiek is een heet hangijzer in de gemeentelijke ict. Een gemeente heeft al gauw tientallen systemen in huis die onderling gegevens over bijvoorbeeld personen, vergunningen, gebouwen of subsidies moeten uitwisselen. Daarvoor is het Standaard Uitwisselingsformaat (StUF) in het leven geroepen, maar uit een onlangs door Software Improvement Group uitgevoerd onderzoek naar de bruikbaarheid van StUF blijkt dat die standaard niet specifiek genoeg is. Bij elke koppeling ontstaat er in feite weer een nieuwe sub-standaard.

Dat maakt het ook mogelijk dat de grote leveranciers eigen interpretaties aan de koppelingen geven, zoals onlangs door NRC en Reporter Radio werd vastgesteld. Met één softwareplatform dat eigendom wordt van de gemeenten – inclusief alle benodigde applicaties en koppelingen daartussen – zou die integratieproblematiek kunnen worden bedwongen. Voor elk koppelvlak zou er immers maar één gangbare interpretatie zijn.

Maar het nieuwe softwareaanbod wordt zeker geen one size fits all, bezweert Schreurs. ‘We willen het zo organiseren dat er altijd maatwerk per gemeente mogelijk is. Dat is iets anders dan dat je met zijn allen één aanbesteding doet. We willen ook niet dat de wensen van andere gemeenten ondergeschikt worden gemaakt aan wat wíj als Eindhoven precies als product willen hebben. Dus het moet maatwerk zijn, het moet zich kunnen doorontwikkelen en kunnen worden verbonden met andere systemen.’

Watertanden
Het vijf mensen tellende bedrijf Gemboxx is sterk betrokken bij het aanzwengelen van de coöperatie, die van start moet gaan met de door dat bedrijf ontwikkelde softwareproducten. Directeur Swier Jan Miedema, die zichzelf ‘publiek ondernemer’ noemt, laat zich al enkele jaren laatdunkend uit over de praktijken van de softwareleveranciers uit Gouda en Den Bosch, die veel te veel geld zouden vragen voor software die vrij eenvoudig op een gestandaardiseerde manier te maken moet zijn.

Ook voor de commissie-Elias, die onderzocht hoe de overheids-ict zo uit de hand kan lopen, deed hij zijn zegje. Hij zegt het als zijn taak te zien de overheids-ict veel goedkoper te organiseren om publiek geld vrij te maken voor maatschappelijke doeleinden.

Miedema’s rekensommen kunnen menige gemeente doen watertanden. Hij becijfert dat de gemeentelijke ict, waaraan nu jaarlijks per inwoner ruim zeventig euro wordt uitgegeven (volgens cijfers van M&I/Partners), voor maar 58 cent per inwoner mogelijk is. De door zijn bedrijf ontwikkelde software (ondergebracht in dochterbedrijf Gemcloud) zou naar de coöperatie overgaan. De deelnemende gemeenten (in potentie een groot deel van de 393) zouden de software tegen een instaptarief van 25.000 euro per jaar plus een gebruikstarief kunnen benutten – vanuit de ’cloud’.

Miedema: ‘Je krijgt dan niet alleen veel goedkopere software, maar je hebt ook geen I&A-coördinator, GBA-beheerder et cetera meer nodig.’ Hij kan zich voorstellen dat mensen zijn berekening met een korrel zout nemen. ‘Maar zelfs als ik er een factor vijftig naast zit, wordt het nóg de helft goedkoper.’

Miedema zegt met zijn softwareontwikkelomgeving (afkomstig van partnerbedrijf Grexx) zo snel en goedkoop software te kunnen ontwikkelen en aanpassen, ‘dat het zonde van je tijd is om op te schrijven hoe je het gaat doen.’ Om te bewijzen dat het concept werkt, ontwikkelde Gemboxx vorig jaar de software voor de CORV-aansluiting (voor berichten in het justitieel jeugd­domein) in Eindhoven voor 25 duizend euro. Die software wordt nu door een honderdtal gemeenten gebruikt. Inmiddels is een tweede versie voor de helft van dat bedrag ontwikkeld.

Leren en aanpassen
Stapsgewijs werkt het bedrijf nu aan de ontwikkeling van meer onderdelen van het gemeentelijke softwarelandschap. Te beginnen met belastingsoftware en de burgerzaken-software die gemeenten nodig zullen hebben voor het gebruik van de opvolger van de huidige GBA. Voor het eind van 2016 wil Miedema 55 applicaties af hebben, in zeven groepen, zoals de Burgerboxx, de Zakenboxx en de Regieboxx. ‘Daarbij leggen we niet alles vast in stapels papier. We accepteren dat we voortdurend moeten leren en aanpassen.’ Het totale aanbod zal een alternatief bieden voor de gehele gemeentelijke softwarecatalogus die KING heeft samengesteld, belooft hij.

Het is de bedoeling dat de ontwikkelde software eigendom wordt van de coöperatie. Of daarvoor een fusie met Gemboxx-dochter Gemcloud nodig is, vindt Eindhoven een vraag die pas na de formele vorming van de coöperatie aan de orde is; het is ‘één van de opties’. Miedema stelt tot dusver de softwareontwikkeling uit eigen zak te hebben betaald.

Wethouder Schreurs benadrukt dat Gemboxx de ‘launching partner’ is en dus zeker niet als enige de technologie zal leveren. ‘We kunnen het ons als overheid natuurlijk niet permitteren maar één leverancier te hebben.’ Ook andere softwareleveranciers zullen kunnen inhaken op het platform van de coöperatie, mits ze de standaarden daarvan gebruiken en zich verenigen met het pay-per-use-model. ‘Er zullen altijd dingen kunnen worden toegevoegd op het moment dat wij dat als coöperatie, of een gedeelte van ons, functioneel achten.’

Hoe groot de coöperatie moet worden? Hoe meer zielen, hoe lager immers de kosten. Eindhoven heeft al een uitnodiging doen uitgaan naar alle gemeenten om mee te denken en te doen. Schreurs: ‘De ambitie is op dit moment het met zijn drieën goed te regelen. We zien wel dat er ook andere initiatieven voor samenwerking zijn en dat iedereen met de situatie aan het worstelen is. Het is niet per se onze ambitie om een heel grote coöperatie te worden.’

Eisen aan coöperatie
Op 1 januari 2017 wil de coöperatie hebben aangetoond een alternatief te kunnen bieden voor de huidige situatie. Volgens het door Schreurs en de burgemeesters Mark Buijs (Boxtel) en Victor Molkenboer (Woerden) in juni ondertekende ‘memorandum of understanding’ is het beoogde resultaat ‘een state-of-the-art informatiehuishouding, in eigen beheer, in coöperatief eigendom (dus zonder licentievergoedingen), onafhankelijk, binnen de wet- en regelgeving op het gebied van de privacy, passend op de vastgestelde standaarden, tegen substantieel lagere kosten en met ontwikkelkracht, implementatiesnelheid en informatieveiligheid.’