Vijftien trends voor innoverende overheid in 2012

De zelfstandig ondernemende ambtenaar breekt door bij de overheid, crowdsourcing en kenniscommunities van burgers worden steeds meer opgenomen in de reguliere werkwijze van overheidsorganisaties en internetmonitoring worden een standaard onderdeel van beleidsafdelingen. Davied van Berlo (ambtenaar 2.0) geeft zijn visie op de ontwikkelingen binnen de innoverende overheid in 2012.

Een jaar geleden werd ik geïnterviewd over de vijf trends voor de overheid 2.0 in 2011. Ik ben niet ontevreden over mijn voorspelling (behalve dat de hypeterm 'social media' - in het Engels - helaas nog steeds enorm populair is), maar dit jaar pak ik het anders aan. Er zijn namelijk trends in drie smaken en van elk kies ik er vijf:
 

• Doorlopers: welke ontwikkelingen uit 2011 blijven actueel in 2012?
• Binnenkomers: welke ontwikkelingen breken in 2011 door bij de overheid?
• Voorlopers: welke ontwikkelingen zijn actueel, maar kan de overheid nog niet mee omgaan?
   

Uiteraard blijven de trends van de overheid 2.0 (op een wat hoger abstractieniveau) actueel en zullen bezuinigingen en inkrimping hèt thema blijven in 2012. De overheid 2.0 biedt kansen om die bezuinigingen te realiseren, maar dat vraagt om een flinke cultuurverandering. Is de overheid daar al aan toe in 2012?

Van 2011 naar 2012
 

Open data blijft hoog op de agenda. 2011 was het jaar dat open data definitief doorbrak bij Europese en Nederlandse bestuurders. Zowel Donner als Verhagen besloten om in te zetten op meer open data en verschillende steden kwamen met initiatieven. Die trend zal zich doorzetten. In 2012 zal echter moeten blijken dat de maatschappelijke waarde groter is dan een paar app-wedstrijden.
 

Ook de overheid verhuist naar de cloud. Het uitbesteden van computercapaciteit en serverruimte via internet wordt steeds professioneler en goedkoper en online kantoorsoftware wordt volwassen. In de VS hebben al meerdere overheidsorganisaties de overstap naar de cloud gemaakt. In 2012 zullen ook Nederlandse overheden volgen. Echter, zorgen over privacy en een nieuwe vendor lock in zijn nog niet weggenomen.
 

Lektober 2012. Journalist Brenno de Winter heeft in 2011 internetbeveiliging hoog op de agenda geplaatst. Veel overheidsorganisaties bleken niet in staat om hun internetsites en de gegevens van burgers goed te beschermen. Het belang van internet als infrastructuur voor samenwerking en dienstverlening neemt in 2012 verder toe, maar het vertrouwen in de e-overheid zal verder afnemen.
 

Tablets in vergaderruimtes en raadszalen. De tablet (iPad, etc.) is aantrekkelijk als gadget, maar wordt ook gezien als de oplossing voor de papierberg die bestuurlijk Nederland is. Gemeenteraden, besturen en MT's schakelen voltallig over, ofwel extern via Dropbox, ofwel via een eigengemaakte app. In 2012 wordt het een standaard onderdeel van de meeste documentmanagementsystemen.
 

Meer regels en richtlijnen voor ambtenaren. In 2011 zijn er nauwelijks incidenten geweest rond ambtenaren die op internet iets verkeerds gezegd hebben, maar overheidsorganisaties blijven druk in de weer met regels en richtlijnen. Naarmate sociale media meer worden ingezet in het werk, zal die behoefte aan het maken van regels blijven bestaan, ook in 2012 ...

De trends van 2012
 

De zelfstandig ondernemende ambtenaar breekt door. Gesteund door een online marktplaats voor overheidspersoneel die momenteel door BZK wordt ontwikkeld zullen ambtenaren gemakkelijker aan de slag kunnen bij andere overheidsorganisaties. De zoa, zpp'er of serious ambtenaar zorgt voor een flexibilisering van de interne arbeidsmarkt, maar de eerste pioniers zullen nog heel wat hordes moeten nemen.
 

Wil de echte leider opstaan? Het Nieuwe Werken heeft ons aan het denken gezet over leiderschap. Hoe stuurt de manager 2.0 op resultaat in een flexibele organisatie en met zo'n actief en transparant speelveld daarbuiten? Leiderschapskwaliteiten zijn ook steeds lager in de organisatie nodig, bij elke ambtenaar die zijn rol in dat speelveld moet vervullen. Leiderschapsboeken en -opleidingen zullen het goed doen dit jaar.

Van burgerparticipatie naar beleid 2.0. Er is veel geëxperimenteerd met crowdsourcing en communities om de kennis van specifieke groepen burgers in te zetten bij projecten en bij beleidsvorming. In 2012 zal worden gepoogd om die ervaringen op te nemen in de reguliere werkwijze van overheidsorganisaties. Een nieuwe stimulans voor burgerparticipatie, mits bestuurders zich realiseren dat het wel een andere aanpak vraagt.
 

Monitoring: weten wat er speelt. Om beleid te maken met de buitenwereld moet je eerst weten wat er speelt en wie de actieve spelers zijn. In 2012 wordt internetmonitoring een standaard onderdeel van communicatieafdelingen, maar ook steeds meer van beleidsafdelingen. De uitdaging zal zijn om deze informatie te vertalen naar het handelen van de overheid (en niet alleen als communicatiedoelgroep).
 

Bring your own device. Er zijn al enkele overheidsorganisaties waar medewerkers zelf de apparatuur mogen kiezen waar ze het liefst mee werken. Bijna alle andere organisaties zijn bezig daarvoor beleid te ontwikkelen. Voor veel ict-afdelingen zal BYOD een uitdaging zijn, maar ook een stimulans om te vernieuwen. De vraag is of medewerkers daarop gaan zitten wachten of hun eigen spullen gaan gebruiken.

Misschien in 2013
 

Privacy blijft probleemkind. Het omvangrijke WRR-rapport over de iOverheid ten spijt is 2011 niet het jaar geworden waarin privacy bovenaan de bestuurlijke agenda kwam en ook 2012 zal dat niet worden. De hoeveelheid gegevens die overheden en bedrijven opslaan over burgers blijft groeien, maar het ontbreekt aan een probleemstelling en een oplossing met breed draagvlak.
 

Nog lang geen overheid 3.0. Voor vele overheidsorganisaties is 2.0 nog een worsteling, maar de technologie blijft in ontwikkeling. Web 3.0 kan een enorme verbetering betekenen voor met name dienstverlening, maar er zijn nog nauwelijks ideeën hoe de verspreiding van mobiele telefoons, RFID, geo-informatie, etc. kunnen worden verbonden en ingezet voor de taken van de overheid (met uitzondering van terrorismebestrijding). 
 

De overheid speelt geen spelletjes. De aandacht voor serious games in voorlichting en beleidsontwikkeling is groeiende, maar de hoge kosten zijn vaak een belemmering. Gamification is de volgende stap: spelelementen gebruiken in de echte wereld om gewenst gedrag te stimuleren en belonen. Net als bij virals zullen de grote overheidscampagnes eerst gamification gaan inzetten, maar nog niet komend jaar.
 

Van burgerparticipatie naar cocreatie. Er zijn nieuwe mogelijkheden om burgers te betrekken bij het werk van de overheid, maar van cocreatie zal voorlopig nog geen sprake zijn. Door Pleio wordt het wel gemakkelijker om over organisatiegrenzen heen samen te werken en vanuit verschillende organisaties bij te dragen aan een oplossing, maar de echte doorbraak van deze manier van werken volgt pas in 2013.
 

Stoppen met e-mailen. Ook in 2012 blijft e-mail het belangrijkste communicatiemiddel van de overheid. De bazen van bedrijven als Atos en IBM doen e-mail in de ban, maar binnen overheidsorganisaties zijn nog geen intranetten 2.0 en samenwerkingsplatformen die e-mail overbodig maken. Ook in 2012 zul je je door volle mailboxen moeten blijven worstelen. We quit mail? Niet dit jaar.

Ten slotte

Tot zover mijn vijftien voorspellingen over wat er komend jaar wel en niet gaat gebeuren op onze reis naar een overheid 2.0. Ik weet dat ik in mijn opsomming nog niet volledig ben geweest. Zo zal het gebruik van Pleio blijven groeien en zal Yammer terugzakken aangezien voor nieuwe functionaliteiten flink betaald zal moeten worden. Investeer ook niet te veel in apps: de toekomst ligt bij mobiele websites (HTML5).
 

We zullen het komend jaar veel gaan lezen over sociale innovatie en initiatieven waar burgers de rol van de terugtredende overheid opvangen. Maar dat zal dus vaak zonder de overheid gebeuren. Initiatieven als collectief begroten acht ik dan ook niet kansrijk. Op het gebied van transparantie verwacht ik wel stappen: Nederland doet immers ook mee aan het Amerikaanse Open Government Partnership.
 

Maar deze vijftien vormen de hoofdlijnen. Ze bevatten genoeg mogelijkheden om te uitgaven te verlagen, efficiënter te gaan werken en bestaande kennis beter te gebruiken, maar wat zal de trend worden van 2012? Zijn de bezuinigingen een stimulans om de kansen van de overheid 2.0 te benutten of juist een belemmering? Dat wordt de cruciale vraag voor dit jaar. Wat denk jij?

Davied van Berlo is Initiatiefnemer Ambtenaar 2.0 en Pleio. Dit artikel verscheen eerder als blog op Ambtenaar 2.0.