‘Estland weet hoeveel het oplevert om innovatief te zijn’

Estland telt krap 1,3 miljoen inwoners, maar met zijn data-innovaties baart het keer op keer opzien. En het gaat niet om ‘gestolde’ successen, want de Esten gaan gewoon door met innoveren.

Estland is trots op zijn status als digitale wereldleider. Daarom heeft het een speciaal briefing centre opgericht, e-Estonia, om niet alleen overheden en organisaties in het land zelf te helpen bij de digitale transformatie, maar ook om de succesverhalen uit te venten. De best practices én de lessen van vallen en opstaan. De ambities gaan daarin ver: Estse ambtenaren die vaak naar het buitenland gaan en daar steevast worden aangesproken op de digitale prestaties van het land, krijgen een training via e-Estonia, ­zodat ze met gemak de kennis kunnen ­verspreiden tijdens hun dienstreizen.

Voor de succesverhalen kun je ook goed terecht bij Carmen Raal. Ze werkt bij e-Estonia als adviseur digitale transformatie: ‘I love my job!’ Ze gelooft namelijk heilig in digitalisering van de publieke sector. ‘Het bespaart tijd, waardoor de ambtenaar rechtstreeks met burgers en oplossingen aan de slag kan. Digitalisering geeft bovendien alle burgers gelijke toegang tot publieke diensten. En het helpt voorkomen dat burgers in een kwetsbare situatie steeds opnieuw moeten bewijzen dat ze in aanmerking komen voor hulp van de overheid.’

Verouderde agenda

Een van de succesfactoren is de nauwe samenwerking tussen de publieke en private sector. Raal: ‘De overheid kan moeilijk concurreren met de markt en dat besef heeft tot een andere houding geleid. Bedrijven treffen nu een zeer uitnodigende overheid. Zo is er een speciaal innovatielab opgericht waar privaat en publiek naar hartenlust samen out of the box kunnen denken, ontwikkelen en testen, zonder veel ­beperkingen.’ Ook een overkoepelende strategie of ­agenda is een vereiste om te kunnen blijven vernieuwen en verbeteren. Maar maak die niet te specifiek, adviseert Raal. 

Kinderbijslag

Een innovatiementaliteit, samenwerken met de markt en een flexibele agenda met duidelijke doelen. Dat zijn drie noodzakelijke ingrediënten voor vernieuwing, stelt de adviseur: ‘Maar de werkelijke smaakmaker is de burger. We houden altijd voor ogen wie de eindgebruikers zijn en wat ze van de overheid nodig hebben.’

De nieuwste trend in Estland is de ‘proactieve overheidsdienst’. Huiselijk gezegd: De overheid komt naar de burger toe. Raal geeft een voorbeeld: ‘Direct na een bevalling registreert de arts de geboorte en krijgt de baby een persoonlijk ID-nummer. Dat nummer wordt gekoppeld aan de ouder of ouders. Daarmee heeft de overheid voldoende informatie om te weten dat dit gezin in aanmerking komt voor ondersteuning.’

Raal wil maar zeggen: bij het creëren van nieuwe diensten helpt het enorm als je in gedachten houdt voor wie de diensten bestemd zijn. ‘We zijn nu ook druk bezig ons patiëntenportaal gebruiksvriendelijker te maken. De kern is weer: waar hebben burgers behoefte aan, waar hebben ze hulp bij nodig? We vragen bij vernieuwingen bovendien altijd om feedback, onder meer via focusgroepen met burgers, maar ook aan bedrijven en organisaties. Zo kun je de puntjes op de i zetten en zorgen dat innovatie haar doel niet voorbijschiet. Want vernieuwingen die niet of averechts werken, zijn killing voor het imago van innovatie.’

Weerstand

Het motto ‘denk aan de eindgebruiker’ geldt tot in de hoogste overheidsregionen. Zo werken bij het ministerie van Economische Zaken en Communicatie enkele teams aan innovatieve oplossingen. ‘Ze hebben daarbij slechts soft power. Ze kunnen hun nieuwe technologieën niet vanuit hun ivoren toren opleggen aan andere overheden of uitvoeringsorganisaties, maar moeten samenwerken.’

Samenwerken en de eindgebruiker centraal stellen bepalen dus hoe innovatief je kunt blijven. Dat is geen rocket science, erkent Raal. ‘Maar dat wil niet zeggen dat je het gemakkelijk bij iedereen tussen de oren krijgt. Daarvoor heb je allereerst digital minded leadership nodig.’

Vertrekkende IT’ers

Toch loopt ook ‘Estland Innovatieland’ tegen zijn grenzen aan. Het land kampt net als Nederland met een nijpend tekort aan IT-specialisten. Het tekort aan capaciteit en de oplopende kosten maken investeren in vernieuwing moeilijker. Raal: ‘Ja, het is moeilijk om aan de top te blijven, maar ik denk dat onze vasthoudendheid ons helpt. We zijn niet bang om te falen. Sinds de jaren negentig zijn we al bezig om nieuwe oplossingen te bedenken, te testen en door te voeren. En inmiddels weten we hoeveel het ons oplevert om innovatief te zijn en niet bang te zijn om het voortouw te nemen.’

Lees het volledige verhaal nu in de ict-special van nummer 12 van Binnenlands Bestuur.