Auteursrecht Onderweg

De nieuwe fototentoonstelling van het Nationaal Archief toont zo’n 250 reisfoto’s van fotografen als Cas Oorthuys, Ed van der Elsken, Henri Cartier-Bresson en Robert Capa. Veel materiaal heeft gevaren doorstaan voordat het in het Nationaal Archief is terechtgekomen.

De grootste uitdaging voor de curatoren van Onderweg was om een selectie te maken uit vijftien miljoen foto’ s van de afgelopen 125 jaar in het Nationaal Archief. De grootste uitdaging voor de archiefsector als geheel, is al het prachtige materiaal dat in hun depots zit te tonen zonder slaags te raken met copyright of auteursrecht. Tentoonstellingen zoals Onderweg zijn niet strijdig met het auteursrecht maar kunnen slechts een selectie bieden. Grotere delen van collecties online tonen is een stuk lastiger. Voor archiefinstellingen is het de afgelopen jaren steeds moeilijker geworden om tegemoet te komen aan de vraag naar online dienstverlening zonder daardoor auteursrechten geweld aan te doen.

Om te laten zien wat zij aan rijkdom in huis hebben, toonden  instellingen als het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en het Stadsarchief Rotterdam foto’s in lage resolutie op postzegel formaat gratis op hun websites. Zij voerden aan dat veel fotografen of hun nazaten niet te achterhalen zijn. Daarnaast stelden zij dat online presentatie zonder winstoogmerk van kwalitatief lage afbeeldingen geen nadelige gevolgen voor de betrokken fotografen kon hebben. Fotografen die het daarmee oneens waren werden echter door de rechter in het gelijk gesteld. Verschillende websites zijn als gevolg daarvan bijna een jaar op zwart geweest. Een mogelijkheid het geschil bij te leggen is door een overeenkomst te sluiten met collectieve beheersorganisaties. Voor een vast bedrag voldoen deze auteursrechten aan bij hen aangesloten rechthebbenden en ze geven een vrijwaring af tot een bepaald bedrag wanneer onbekende rechthebbenden nog claims zouden indienen.

Ook deze overeenkomsten bieden echter geen gegarandeerde vrijwaring tegen gerechtelijke  procedures. In die zin is dit nog een onvolkomen oplossing. Bovendien hebben erfgoed instellingen vaak niet genoeg middelen om door grootschalige vergoeding van rechten een substantieel deel van hun collectie online te tonen. Op de instellingen met hun schitterende en omvangrijke collecties rust dus de plicht – en die vervullen zij gelukkig vaak en goed – om zoveel mogelijk van dat werk in originele vorm te tonen of op andere manieren aan de man te brengen. Het Nationaal Archief (direct naast Den Haag CS) doet dit met de tentoonstelling Onderweg vanaf 9 september. 

Marens Engelhard, Algemeen Rijksarchivaris