Wet normalisering kan risico vormen voor cao

De wet normalisering voor ambtenaren is een feit en begint nu zijn vruchten af te werpen. Deze wet, die de arbeidspositie en de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren regelt, kan echter indirect voor nieuwe problemen zorgen rond de nieuwe ambtenaren-cao’s, zegt de Leidse hoogleraar Alexander de Becker.

Zelfde rechten
De Eerste Kamer nam circa een jaar geleden de Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren (kortweg ‘wet normalisering’) aan. Deze initiatiefwet van de Tweede Kamerleden Steven van Weyenberg (D66) en Mona Keijzer (CDA, thans bewindspersoon) regelt dat ambtenaren zoveel mogelijk dezelfde rechten krijgen als werknemers uit het bedrijfsleven. Volgens Den Haag was de wet nodig omdat de taken van ambtenaren steeds vaker lijken op die van werknemers in de private sector.

Geen verschil
Bijzonder hoogleraar arbeidsrecht Alexander de Becker van de Leiden Universiteit: ‘De Kamerleden vonden dat er geen onderscheid meer was tussen het werk dat ambtenaren en dat werknemers deden. Het was dus ook niet langer duidelijk of het verschil in rechtspositie wel gehandhaafd moest worden. Of men nu in de private sector werkt of bij de overheid, dat mag dat geen verschil meer uitmaken in de rechtspositie.’ Waar er vroeger typische ambtelijke beroepen waren is dat tegenwoordig niet meer zo. ‘Neem het onderwijs. Bepaalde docenten in de private onderwijssector doen nagenoeg hetzelfde als leraren in de publieke onderwijssector. In dat geval is de wet normalisering een goede uitkomst,’ aldus De Becker. Doordat ambtenaren steeds meer zijn gaan lijken op gewone werknemers is hun aparte status een beetje achterhaald. Alleen gezagdragende ambtenaren zoals rechters, militairen of politiemensen hebben nog een echte aparte status.

Gesloten ontslagstelsel
Volgens De Becker heeft de wet normalisering gevolgen voor het Nederlandse ontslagrecht. ‘Een Nederlandse ambtenaar heeft een systeem met een gesloten ontslagstelsel, waarbij de redenen waarom iemand ontslagen kan worden vooraf zijn vastgelegd. Bij de werknemer in de private sector waren de redenen waarom iemand ontslagen kon worden niet vooraf vastgesteld.’

Kloof kleiner
Niet de wet normalisering, maar de wet Werk en Zekerheid heeft het ontslagrecht in de private sector hervormd. ‘In Nederland is er nu een systeem waarbij ook werkgevers hun werknemers alleen nog kunnen ontslaan op basis van ontslaggronden die van te voren bekend zijn. Het wordt daarom juist moeilijker om werknemers in die sector te ontslaan. Ook hierdoor is de kloof met de ambtenaren kleiner geworden.’ Door de wet normalisering is de ambtelijke status niet helemaal verdwenen, maar sterk ingekaderd. Zaken zoals de geheimhoudingsplicht, het verbod om giften aan te nemen en de plicht van het melden van andere functies blijven bestaan. De vrijheid van meningsuiting is ook een bijzondere bepaling bij ambtenaren. De status en de toetsing daarvan zal nog altijd binnen het ambtelijke kader blijven. Ambtenaren moeten immers meer rekening houden met de context waarbinnen ze werken dan bij de werknemers in de private sector. Binnen de nieuwe wet wijzigt er voor hen vrijwel niets, behalve de procedure bij een strafontslag. De vrijheid van meningsuiting was al beperkter dan die van werknemers in de private sector en dat blijft zo.

Addertje onder het gras
De wet normalisering gaat per 1 januari 2020 in. Hoogleraar De Becker waarschuwt echter voor een addertje onder het gras. ‘De nieuwe wet regelt niet hoe de cao’s in het lokale bestuur gesloten moeten gaan worden. Men weet nog niet hoe die procedures tot het sluiten van nieuwe cao’s precies gaan lopen. Je loopt daarom het risico dat je een enorm amalgaam krijgt aan gemeentelijke en provinciale cao’s,’ vertelt hij. In Zweden en Italië hebben alle lokale overheden zich verenigd in één grote werkgeversorganisatie. Die sluit overkoepelende cao’s af met de vakbonden. Nederland zou daar volgens De Becker een voorbeeld aan kunnen nemen. ‘Iemand die straks in een bepaalde cao bij een kleine gemeente zit en overstapt naar een grote gemeente, zal te maken kunnen krijgen met een totaal andere cao. Ambtenaren die bijvoorbeeld willen verhuizen, zullen mogelijkerwijs mede daardoor in de praktijk moeilijker die stap kunnen zetten.’