Ambtenaar loopt aan tegen ‘onrechtvaardig’ beleid

Het werkgeluk van ambtenaren is groot en sinds 2016 gestegen, terwijl dat van werknemers in het bedrijfsleven iets is gedaald en nu iets lager ligt. Op alle aspecten van werk is de ambtenaar nu overwegend positief en positiever dan zeven jaar geleden. Wel lopen relatief veel medewerkers aan tegen ‘onrechtvaardig’ en ‘ondoelmatig beleid’. Dat blijkt uit een onderzoek van I&O Research in samenwerking met Binnenlands Bestuur naar morele dilemma’s bij werknemers van (semi)overheid en bedrijfsleven.

Bijdrage aan de samenleving

Het verschil in geluk en werkgeluk is naar functie niet groot. Directeuren of managers bij de overheid geven hun geluk gemiddeld maar enkele tienden meer dan beleidsmedewerkers of uitvoerenden. In het bedrijfsleven lijkt dat niet veel anders te zijn. Maar liefst 95 procent van de ambtenaren oordeelt positief op het belangrijke aspect ‘De mate waarin ik mijn werkzaamheden zelfstandig en met eigen verantwoordelijkheid kan uitvoeren’. Ook andere aspecten waarvan bekend is dat ze sterk bijdragen aan het algehele werkgeluk (plezier, zingeving, kan me ontwikkelen, inspiratie) worden volgens de onderzoekers zeer goed en beter dan in 2016 beoordeeld. In vergelijking met werken bij het bedrijfsleven doet het werk als ambtenaar het met name beter op de aspecten bijdrage aan de samenleving, zingeving en inspiratie.

Morele vraag beïnvloedt werkgeluk

Bijna de helft van de ambtenaren had de afgelopen jaren (wel eens) een morele vraag. De verschillen tussen overheid, semioverheid en bedrijfsleven zijn daarbij overigens niet groot. Ambtenaren lopen het meest aan tegen ‘onrechtvaardig’ en ‘ondoelmatig’ beleid. Morele problemen met beleid dat niet overeenkomt met de eigen (politieke) overtuigingen volgen daarna (ongewenst beleid). Het al dan niet hebben van morele dilemma’s gaat ambtenaren niet in de koude kleren zitten. Degenen die het zelden tot nooit meemaken geven hun leven (bijna) een acht en hun werkgeluk een 7,6. Naarmate het vaker voorkomt dat men met morele vragen zit, daalt dit naar respectievelijk een 7,1 voor het algemene geluk en een 5,9 voor het werkgeluk. Het hebben van morele vragen heeft dus duidelijk meer invloed op het werkgeluk dan op het algehele geluk.

Niet vrij genoeg

Ambtenaren voelen zich overwegend vrij om binnen de eigen organisaties over morele kwesties te praten. Voor bijna één op de vijf gemeenteambtenaren blijkt dat evenwel niet te gelden. De belangrijkste belemmering dat te doen blijkt de idee te zijn dat het geen zin heeft morele vragen aan te kaarten, omdat er toch niets mee wordt gedaan. Bij uitvoeringsorganisaties, rijksoverheid en gemeenten ligt dat aandeel hoger dan bij zorg of onderwijs. Andere belemmeringen (ik voel me niet vrij genoeg, het kan m’n positie schaden, leidinggevenden of collega’s reageren afhoudend of geïrriteerd) worden minder vaak als zodanig ervaren. ‘Toch, als we de aandelen anders dan ‘vrijwel nooit’ bij elkaar optellen (het komt minimaal eens voor), kunnen we vaststellen dat 70 procent van de ambtenaren zich soms niet vrij genoeg voelt om een dilemma ter sprake te brengen. En dat 62 procent wel eens meemaakt dat collega’s afhoudend of geïrriteerd reageren als ze een dilemma ter sprake brengen en 56 procent wel eens ervaart dat de leidinggevende dan afhoudend of geïrriteerd reageert’, aldus onderzoeker Peter Kanne van I&O Research.

Moedig en vasthoudend

Op het symposium ‘Het dilemma van de ambtenaar’ van I&O Research, dat vanmiddag in Utrecht plaatsvindt, laat Kanne zien hoe en waarom het vertrouwen in de overheid en de tevredenheid met overheidsdienstverlening daalt. Dit is niet de schuld van de ambtenaar, maar deze kan er volgens Kanne wel iets aan doen. ‘Om het vertrouwen van burgers in de overheid te herstellen ligt er een belangrijke taak bij de ambtenaar. Op cruciale momenten zal hij zich moeten laten horen’, aldus Kanne. ‘Er zijn twee voorwaarden: de ambtenaar moet de veiligheid worden geboden om zijn professionele (tegen)geluid te laten horen. Daar dient de ambtelijke en politieke top voor te zorgen. Daarnaast zou de ambtenaar de moed moeten hebben zich uit te spreken en vasthoudend te zijn.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week. (inlog)