Tijd voor een nieuw Three Lines Model

Door veel gemeenten, provincies, waterschappen en andere organisaties binnen de publieke- en non-profit sector wordt het Three Lines Model gehanteerd. In eerste instantie werd dit model vooral gebruikt als referentiekader voor de inrichting van het systeem van risicobeheersing, maar in de loop van de tijd zijn organisaties deze ook steeds meer gaan gebruiken voor het vastleggen van (financiële) verantwoordelijkheden en is het uitgegroeid tot een governance model.

Het Three Lines Model is in 2020 geïntroduceerd door het Instituut van Internal Auditors als opvolger van het Three Lines of Defense Model. Een van de verbeteringen van het nieuwe model was dat hierin meer wordt onderkend dat checks-and-balances binnen de organisatie gericht zouden moeten zijn op waardecreatie en niet op het (defensief) voorkomen van risico’s. 

Gewenste verbeteringen

Hoewel het model in Nederland veel wordt gehanteerd, zijn er een aantal punten waarop deze niet goed aansluit op de praktijk en waarvoor aanpassingen in het model nodig zijn. In dit artikel bespreken we er drie:

1. Maatschappij zichtbaar maken
   De eerste gewenste verbetering is dat zichtbaar wordt gemaakt om wie het allemaal gaat, de maatschappij! Wat de organisatie doet en hoe dat gebeurt zou steeds in het licht moeten worden gezien van waar de maatschappij beter van wordt. Daarover moet ook verantwoording worden afgelegd. Dit impliceert ook dat steeds afgewogen moet worden of alle checks-and-balances wel zodanig zijn ingericht dat ze aan die maatschappij ten goede komen, en niet teveel intern gericht zijn.
2. Rol en positionering tweede lijn
   Een tweede gewenste verbetering is de rol en positionering van de zogeheten tweede lijn, waarin functionarissen zitten zoals controllers, compliance officers en kwaliteitsfunctionarissen. Deze hebben in de praktijk zowel een gevraagde adviesrol (faciliterende taken naar het lijnmanagement) als een ongevraagde adviesrol (kritische blik) en zijn daarnaast verantwoordelijk voor de opzet en onderhoud van systemen. Deze cruciale rollen blijken onvoldoende uit het Three Lines Model en ook is daarbinnen onvoldoende aandacht voor de gewenste samenwerking tussen deze functionarissen.
3. Two-tier bestuursmodel
   Een derde verbetering, en die heeft ook sterk te maken met de Angelsaksische oorsprong van het oorspronkelijke model, is het hanteren van een two-tier in plaats van een one-tier bestuursmodel. Bij de meeste Nederlandse organisaties in de publieke- en non-profit sector wordt een onderscheid gemaakt tussen ten minste twee niveaus: een Raad van Toezicht (c.q. RvC/Raad/etc.) en een Raad van Bestuur (c.q. directie/B&W/etc.) die ieder hun eigen verantwoordelijkheden hebben. Dat wordt onvoldoende duidelijk in het Three Lines Model en ook daar dient het model op te worden aangepast.

Auteurs bijdrage: Tjerk Budding (Vrije Universiteit Amsterdam) en Robert ’t Hart (NARIS).
Door de auteurs van dit artikel wordt momenteel het nieuwe model verder uitgewerkt. Heeft u suggesties daarvoor, laat het ons dan s.v.p. weten!