Du musst dein Leben ändern

‘Du musst dein Leben ändern’ schrijft Harry Mulisch twintig jaar geleden in 'De Ontdekking van de Hemel'. Door corona zijn gemeenten op hol geslagen. Vijftigplusambtenaren worstelen met ’anytime-anywhere’ gedoe rond ZOOM of Teams, dertigersambtenaren balen van het thuiswerken tussen jengelende kinderen in hun te kleine huis. Jonge ambtenaren zien voorlopig geen florissante carrière meer. Zij beseffen dat wegsluizen van miljarden naar buitenlandse aandeelhouders bezuinigingen inluiden.  

Tien jaar geleden hadden we ‘het nieuwe werken’. Revolutionaire ideeën die nauwelijks verder gekomen zijn dan flexplekken. Uitgerekend is nu de tijd om hier de ambtelijke tanden in te zetten. Intussen zijn ICT mogelijkheden legio. Werknemers onder de veertig zijn ermee vergroeid. Al op hogescholen en universiteiten zitten ze samen in groepjes digitaal te brainstormen en te co-creëren. Hun stress zit niet in het op afstand samen werken maar meer in het gebrek aan roddelen bij de koffie automaat.

De werkelijkheid is dat gemeenten kennisintensieve bedrijven zijn dat in juridische procedures is gegoten. Daar procedures een zelfsturend vermogen meebrengen denkt de buitenwereld vandoen te hebben met  een industrieel bedrijf. Maar inwoners hoeven niet te weten hoe complex gemeenten zijn. Zij verwachten medemenselijkheid. Wat dan goed helpt is een vriendelijke hulpvaardige medewerker die meteen de telefoon opneemt in plaats van ‘keuzemenu’s’ of ‘al onze medewerkers zijn in gesprek’. Een leuke ambtenaar aan de balie doet ook wonderen. Dan wel behept met ‘regelruimte, vertrouwen en zelfsturing’. Nu is het moment hier handen en voeten aan te geven. 

Tijden zijn onoverzichtelijk en rommelig. Vol kansen maar beren op de weg zijn er ook. Platte organisaties - want dat is voorwaarde – eisen maximale connectiviteit. Niet alleen lost ze onnodige dorhout procedures op. Ze breekt intussen top-down sturen tot vrijwel nul af. Gevolg is dat beslissingen direct genomen worden op de werkvloer. Dat wordt nog een hele klus. Het zal niet verbazen dat bestuurders zelf aan de bal willen blijven. Zij zullen zich gesterkt voelen bij de opvatting dat hiërarchie nodig is. Het zelfsturende vermogen van strenge procedures is hun wind in de rug.

Managers zijn de volgende kneep. Zij gaan niet gelaten toezien hoe hun autoriteit wordt aangetast en trekken de slagbomen op. Als medewerkers thuis zelf bepalen wanneer, waar en vooral hoe ze hun werk doen zijn ze immers ‘onzichtbaar’. Hier gaat het niet langer om uren maken maar om welk resultaat tegen welke kwaliteit op welk moment klaar moet zijn. Vertrouwen in hun thuiswerkers gaat gepaard met inspirerend en coachend leiden op afstand. En dat is veel managers nog niet gegeven.

Razendsnel kunnen gemeenten van een traditionele hiërarchische en bureaucratische tent een modern bedrijf worden. De combinatie van een visionaire bestuurder en gemeentesecretaris met lef is schaars. Zeker als hun manier van werken bedreigd wordt. Hoopvol is dat er door de aanstormende geldtekorten een opportunistisch eigenbelang ontstaat.

Met hulp van de door de wol geverfde sociaal-wetenschappelijk geschoolde veranderaar kan in rap tempo het verwende welvaarstsgemopper omgezet worden. Een motiverend perspectief van ‘eigen regelruimte, vertrouwen en zelfsturing” doemt op. Effectief passend bij de inwoner van nu. Roddelen bij een kop koffie zal altijd nodig blijven maar terug naar het vroegere leven zit er niet in. ‘Du musst dein Leben ändern’.

Piet van Mourik
Lees hier alle columns van Piet van Mourik