Dalende leercultuur bij gemeenten

Het aandeel gemeenteambtenaren dat een opleiding of cursus volgt, neemt af. Een van de oorzaken is een vergrijsd personeelsbestand. Ouderen hebben gemiddeld genomen minder behoefte om nog eens extra te investeren in verdere ontwikkeling.

Het aandeel ambtenaren dat een opleiding volgt, is blijkens onderzoek van TNO in opdracht van A&O fonds Gemeenten de afgelopen tien jaar behoorlijk gedaald: van 67 naar 60 procent. Ook het aandeel medewerkers dat behoefte heeft aan een opleiding of cursus, nam af van 57 naar 49 procent. Werknemers in de oudere leeftijdsgroepen scoren op leergedrag vaak wat minder goed. De gemiddelde leeftijd van de gemeenteambtenaar is 47,4 jaar. Die leeftijd daalt de laatste jaren weliswaar, maar ligt altijd nog een stuk hoger dan in de marktsector.

Ambtenaren zijn behalve gemiddeld ouder doorgaans ook hoogopgeleid. Dat zou een verklaring kunnen zijn dat relatief weinig werknemers bij gemeenten een formele opleiding van zes maanden of langer volgen: 8 versus 19 procent.

‘Onder ouderen en hoogopgeleide werknemers ligt het aandeel dat een formele opleiding volgt gemiddeld lager. Daarnaast speelt mogelijk mee dat er voor hoogopgeleiden minder ruimte is om nog hoger opgeleid te worden’, aldus de onderzoekers in de Leercultuur Monitor.

Wat verder een verklaring zou kunnen zijn voor de dalende opleidingsbehoefte onder gemeenteambtenaren is de krapte op de arbeidsmarkt, waardoor veel vacatures niet zijn ingevuld. Anders gezegd, er zijn in vrijwel alle gemeenten te weinig handjes om al het werk dat moet worden gedaan te doen. En als er dan eindelijk nieuwe krachten zijn gevonden, moeten deze ook nog worden ingewerkt. ‘Vind dan maar eens tijd om ook nog een opleiding te volgen’, zegt directeur Karin Sleeking van A&O fonds Gemeenten. Daarnaast mag de coronapandemie als spelbreker worden aangemerkt. In 2021 en deels in 2022 zijn veel opleidingen stil komen liggen, zeker de fysieke. De meeste ambtenaren zaten verplicht thuis te werken, sommige zelfs anderhalf jaar lang.

Stap-budget

Het is nog steeds zo dat werknemers bij gemeenten in vergelijking met andere sectoren vaker een cursus of opleiding volgen. Maar in 2021 hadden vier van de tien gemeenteambtenaren de twee jaar daarvoor geen cursus gevolgd en had iets meer dan de helft daar geen behoefte aan. Corona, de vergrijzing en de flexibilisering van de arbeidsmarkt verklaren een deel van het onderzoeksresultaat, maar kunnen volgens de onderzoekers niet de totale daling verklaren.

Sleeking sluit niet uit dat de werkelijke opleidingscijfers ook wel eens iets hoger zouden kunnen liggen. Niet meegenomen zijn volgens haar de medewerkers die gebruik hebben gemaakt van het STAP-budget van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om een opleiding te volgen. Iedere werknemer in Nederland kan een beroep doen op dat budget van 1.000 euro. Dat loopt niet via de gemeenten en goedkeuring van je leidinggevende is daarvoor niet vereist. ‘We weten dat dat STAP-potje razend populair is: in één middag is het op’, zegt ze.

Ondanks de gemiddeld hogere leeftijd en de personeelskrapte staat de leercultuur er op de gemeentelijke werkvloer beter voor dan in andere sectoren. In vergelijking met de rest van Nederland is het er volgens het TNO-onderzoek over het algemeen zelfs ‘goed’ mee gesteld. ‘Op de meeste indicatoren voor het leergedrag, de urgentie en stimulerende factoren scoren werknemers bij gemeenten beter dan werknemers in andere sectoren.’

Een groter aandeel werknemers bij gemeenten heeft een cursus gevolgd (60 versus 49 procent) en een groter percentage werknemers bij gemeenten leert veel van hun taken (47 versus 40 procent).

De onderzoekers denken dit deels te kunnen verklaren doordat bij gemeenten relatief veel hoogopgeleiden werken, die over het algemeen vaker informeel leren en vaker een non-formele opleiding volgen. Het leren van de fijne kneepjes van het vak van een meer ervaren collega is een voorbeeld van informeel leren. Het jezelf via coaching ontwikkelen wordt ook niet meegenomen in de opleidingscijfers, terwijl dat volgens A&O fonds Gemeenten een steeds belangrijker fenomeen wordt.

Leidinggevende

Dat gemeenten relatief goed scoren ten opzichte van andere sectoren betekent volgens de onderzoekers niet dat er geen aandachtspunten zijn. ‘Zeker als we naar de ontwikkeling in de tijd kijken, zien we dat het niet vanzelf de gewenste richting op gaat’, waarschuwen ze. En dat is niet zonder risico, want door de snelle technologische ontwikkelingen worden opleiding en ontwikkeling juist belangrijker. Daarnaast wordt het werk bij gemeenten steeds complexer. Niet alleen vanwege het bredere takenpakket, maar ook door macro-trends als populisme, versplintering van het politieke landschap en het toenemende aantal stakeholders om mee af te stemmen. Kansen voor het vergroten van de animo tot leren zijn er. De onderzoekers zien ze deels in het stimuleren van informeel leren. ‘Dat is voor volwassenen de belangrijkste manier om te leren, maar er wordt nog relatief weinig op gestuurd’, zo stellen ze. ‘Dat kan een aangrijpingspunt zijn voor beleidsinitiatieven.’

A&O fonds-directeur Karin Sleeking ziet op een ander vlak ook mogelijkheden: een grotere stimulerende rol van de leidinggevende. Hoewel het aandeel van gemeenteambtenaren dat ondersteuning van leidinggevenden ervaart hoger is dan in andere sectoren – 86 versus 78 procent – zou een leidinggevende nog actiever de ontwikkeling van kennis en vaardigheden stimuleren. Met name bij medewerkers die een lage opleiding hebben genoten. ‘Die medewerkers zouden misschien wel willen leren, maar ze vinden dat erg spannend, hebben wellicht examenvrees of behoefte aan meer tijd omdat ze niet zo gemakkelijk leren. Daar moet je als leidinggevende aandacht en ruimte voor hebben’, zegt Sleeking. ‘En als zo iemand de opleiding dan haalt, mag je daar gerust een feestje van maken.’