Schaarste ict’ers ernstig, niet hopeloos

Inhoud werk en secundaire arbeidsvoorwaarden pluspunten

Krap een jaar geleden berichtte Binnenlands Bestuur dat het aantal overheidsvacatures op het gebied van ict met bijna de 50 procent was toegenomen. Daarmee was de overheid koploper met vacante ict-functies. Ook in het bedrijfsleven schoot de vraag naar ict’ers omhoog. Twaalf maanden van economische groei verder is de situatie er niet bepaald beter op geworden. De prognose is dat het rijk tot 2021 liefst 1.200 ict’ers per jaar nodig heeft als gevolg van een sterker wordende uitbreidingsvraag en een eveneens sterker wordende vervangingsvraag.

‘Cijfers heb ik niet over de huidige it-situatie, maar die is naar mijn objectieve waarneming over de hele linie ernstiger geworden. Bij de overheid zal het niet anders zijn’, zegt oprichter Geert Jan Waasdorp van Intelligence Group (IG), een onderzoeks- en databureau dat is gespecialiseerd in arbeidscommunicatie en recruitment. Bij het rijk is het volgens hem eerder nog spannender geworden dan in andere sectoren, omdat de onderwerpen privacy en security extra veel druk leggen. ‘En de marktsituatie op die onderdelen is er niet bepaald makkelijker op geworden.’

Waasdorp weet waarover hij spreekt. Vorig jaar bracht zijn bureau – samen met Panteia – in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken in beeld waar de oorzaken van het groeiende tekort aan ict-personeel bij het rijk moesten worden gezocht. Een belangrijke conclusie van dat onderzoek – Versterking ict-werkgeverschap rijk – luidde dat vooral de financiële wensen van ict’ers een belangrijke reden voor het personeelstekort vormen. Dat heeft er onder meer mee te maken dat de overheid niet bepaald de beste kaarten heeft om pas gediplomeerden binnen te halen. Commerciële partijen kunnen veel verder gaan wat betreft salarissen en andere arbeidsvoorwaarden. Zij kunnen veel beter inspelen op de wet van vraag en aanbod.

Of zoals de onderzoekers het stellen: ‘Bij een almaar toenemende vraag naar ict’ers die steeds meer gaan verdienen, zijn het de commerciële partijen die de meeste specialisten wegkapen, simpelweg omdat de overheid niet hetzelfde salaris kan bieden. De ict-personeelskwestie binnen het rijk is dus sterk gerelateerd aan het principe der marktwerking.’

Top 10
De achterstand die het rijk heeft op de krappe arbeidsmarkt voor ict’ers komt deels ook doordat op het gebied van werving kansen onbenut worden gelaten. Dat bleek al uit ander onderzoek van IG waarin werd gevraagd naar specifieke bedrijven waar hoog opgeleide ict’ers het liefst zouden willen werken. Google scoort daarin het beste, maar de Belastingdienst en de rijksoverheid staan met respectievelijk de zesde en negende plek in de top 10 favoriete werkgevers. Uit dat onderzoek bleek verder dat bijna een kwart van alle ict’ers een branche-voorkeur voor de rijksoverheid heeft, terwijl dat gemiddeld voor de gehele Nederlandse beroepsbevolking ‘slechts’ 14 procent is.

Dat het ondanks deze redelijk bemoedigende rapportcijfers niet lukt om voldoende personeel aan te trekken, ligt volgens het onderzoek Versterking ict rijk onder meer aan een oubollig ingericht recruitmentproces. De schaarste op de ict-arbeidsmarkt was tot voor kort niet terug te vinden in de manier waarop dat bij het rijk was ingericht. De onderzoekers ontdekten bijvoorbeeld dat het niet mogelijk was om als ict’er een open sollicitaite te sturen richting rijk. Bovendien stonden volgens hen sollicitatieformulieren vol met onnodige vragen. Gebruiksonvriendelijk en niet meer van deze tijd, oordeelden ze. Ze vermoedden dat sommige sollicitatieprocedures jaren niet meer waren getest. ‘De huidige sollicitatieprocedure werkt drempelverhogend en heeft daardoor hoogstwaarschijnlijk een negatieve invloed op het aantal sollicitanten’, aldus de onderzoekers.

Volle agenda
Werk aan de winkel dus voor het rijk. In een Plan van Aanpak deed het ministerie van Binnenlandse Zaken eind december op basis van het onderzoeksrapport van IG en Panteia al een paar concrete voorzetten om de problemen op te lossen. Zo zou er een ‘ICT-Gilde’ worden opgezet: een flexpool van ict-professionals in uiteenlopende disciplines als bijvoorbeeld software engineering, data engineering, cloud engineers en security specialisten. De intentie is om zowel jonge als ervaren ict’ers aan dat Gilde te binden ‘en hen continu te ontwikkelen’.

Daarnaast zou er een intensieve samenwerking met het hoger onderwijs worden gezocht, waarbij een rijksbreed opererende functionaris ‘gaat makelen en schakelen’ tussen rijksonderdelen en hogescholen en universiteiten over stageplekken, leer-werktrajecten en gastdocentschappen. Bovendien zou er een Rijks Data Science Traineeship (RDTP) worden opgezet voor jonge data science professionals binnen het rijk – een programma dat zich richt op zowel een brede inzetbaarheid van de trainees als op het leren toepassen van het vakgebied data science.

En last but not least staat in het Plan van Aanpak met zoveel woorden dat activiteiten worden ontplooid ‘die inspelen op eventuele knelpunten ten aanzien van het beloningsniveau voor het aantrekken en behouden van hoogwaardige en schaarse ict-specialisten.’ Dat spoort met het regeerakkoord van Rutte III, waarin al stond dat er extra middelen worden ingezet om zo onder andere ict-specialisten in hogere salarisschalen aan te nemen binnen rijksdiensten. Het antwoord op de vraag hoe het daar ruim een half jaar later mee staat, moet het ministerie schuldig blijven. Dat wil zeggen, de projectleider versterking ict rijk weet het wel, maar mag ‘helaas’ niets zeggen voordat afstemming in de lijn heeft plaatsgevonden. Maar wegens ‘volle agenda’s’ gaat dat niet lukken voor het ter perse gaan van dit nummer.

Politieke druk
Volgens Geert Jan Waasdorp zijn er door het rijk intussen wel stappen gezet, ‘stevige stappen zelfs’, zegt hij. ‘Ons rapport heeft daar zeker bij geholpen. Met name de interne bewustwording bij het rijk is gegroeid. Er is meer grip op data gekomen en de recruitmentprocedures zijn aangepast. Bij elk ministerie staat het nu op de agenda, niet in de laatste plaats omdat er politieke druk op ict staat.’

Of en hoe in Den Haag intussen is gesleuteld aan de beloningenkant voor ict’ers is volgens hem speculeren. ‘Laat ik dit zeggen: er is meer ruimte in de salarisschalen bij het rijk’, aldus Waasdorp. Uit het eerder genoemde onderzoek bleek namelijk dat het rijk bij onderhandelingen over het arbeidscontract niet altijd het optimaal mogelijke pakket arbeidsvoorwaarden biedt. Soms ontbreekt daarover simpelweg de kennis bij HR-medewerkers, maar deels is dat bewust omdat zittende werknemers in dezelfde functie soms ook in een lagere schaal zijn ingedeeld.

Waasdorp: ‘Nogmaals, ik speculeer, maar het kan echt niet meer dat er níet met arbeidsmarkttoelagen wordt gewerkt.’ Iedere werkgever zou zich daarmee op deze arbeidsmarkt kansloos maken. Uit het onderzoek van Panteia en IG blijkt namelijk vooral dat een goed salaris voor ict’ers een heel belangrijke pull factor is. Ict’ers noemen vaker dan de gemiddelde beroepsbevolking salaris zelfs als belangrijkste arbeidsvoorwaarde. Zaken als werksfeer en een acceptabele reistijd doen er relatief gezien minder toe, opleidings- en doorgroeimogelijkheden nog minder. Weer wel belangrijk: flexibele werktijden en de mogelijkheid om thuis te werken belangrijk. Een auto van de zaak staat in de top 5 van het wensenlijstje.

Verkeerd beeld
Daarbij hoort volgens Waasdorp wel een belangrijke kanttekening. ‘Salaris is bij overheid niet de grootste trekker. Daar maak je maar een klein verschil mee. Iedereen weet: rijk word je nooit als je bij de overheid gaat werken. Het rijk wordt nooit een grote betaler. De AIVD kan qua salaris onmogelijk op tegen de grote it-bedrijven.

Maar op inhoud wel. Ik bedoel, wie bij de AIVD werkt, werkt in het kloppende hart van de cybersecurity.’ Een belangrijk unique selling point voor het rijk als werkgever zou volgens onderzoek de maatschappelijke relevantie van het werk kunnen zijn. Een ander pluspunt ook dat het bij het rijk vaak gaat om grote, langdurige projecten met een focus op kwaliteit, waar bij commerciële ict-bedrijven de nadruk vooral op snelheid, omzet en winst ligt. ‘Je zult als overheid die aantrekkingsfactoren meer moeten afzetten tegenover het salaris door beter uit te leggen wat je doet. Als je dat niet goed doet, lukt het met salaris ook niet. Al zou je 30 procent meer betalen, dan los je het probleem nog niet structureel op. Zoiets werkt vier tot zes maanden, daarna vlakt het af. En weet je wat het is? Dezelfde mensen die voor geld komen, gaan voor geld ook weer weg.’

Natuurlijk is salaris belangrijk bij ict’ers, maar een focus alleen daarop is volgens hem behoorlijk eendimensionaal. Uit recent ander onderzoek van IG komt naar voren dat ict’ers die mogelijk van baan zouden willen veranderen vaak een verkeerd beeld hebben van de waarde van het pakket aan arbeidsvoorwaarden van de overheid. Ze onderschatten bijvoorbeeld de waarde van een ABP-pensioen, goede verlofregelingen en een 36-urige werkweek. ‘Daarom solliciteert men vaak niet of haakt tijdens de procedure af.’

Waasdorp legt uit dat het totaalplaatje qua euro’s aanzienlijk verandert als ook de pensioenopbouw, het aantal vakantiedagen, de opleidingsmogelijkheden en de mogelijkheden om thuis te werken worden meegenomen. ‘Op die vlakken doet de overheid het veel beter. Als je dat kapitaliseert naar geld, dan ben je als rijk een premium werkgever. Ook dat moet je gaan vertellen. Opdat het gat in elk geval niet groter wordt.’

Misschien minstens zo belangrijker als extra betalen, is volgens Waasdorp het brengen van professionaliteit in het recruitmentproces bij de overheid. Dat moet sneller. Hoe snel? ‘Binnen een week’, zegt hij resoluut. ‘En je zou veel professioneler moeten sourcen. Bij het rijk werken nu veel zzp’ers en interimmers. Die zijn door bureaus gesourced door een actieve marktbewerking. Dat doet het rijk onvoldoende, maar dat geldt overigens voor negen van de tien werkgevers.’

Concurrentie
In Duitsland en België is de achterstand van de overheid op de arbeidsmarkt voor ict’ers volgens Geert Jan Waasdorp nog veel groter. In Duitsland komt dat vooral vanwege de lage werkloosheid en de geringe bereidheid om te verhuizen. ‘Wel hebben ze bij de buren grotere budgetten over voor ict. Geven we in ons land er een dubbeltje voor uit, dan is dat daar een kwartje. Sectorbreed’, zegt hij. Daar ondervindt de Nederlandse overheid last van, want er gaat een aanzuigende werking vanuit. ‘Cybersecurity is een Europese, zo niet globale markt.’

Leaseauto’s
Uit een objectieve vergelijking van primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden voor ict’ers bij de sector rijk met grote bedrijven wordt volgens onderzoek van IG en Panteia duidelijk dat het totaal vaste jaarinkomen (afgezien van bonussen) bij het rijk relatief hoog is. Ook hebben ict’ers bij het rijk een kortere werkweek en profiteren ze meer van secundaire arbeidsvoorwaarden als extra doorbetaald verlof, pensioen en de bovenwettelijke regelingen bij ontslag. De vergoeding voor woon-werkverkeer OV wijkt niet af van het bedrijfsleven, maar dat scoort weer beter waar het om leaseauto’s gaat.

De beloning van functies bij het rijk tot en met schaal 12 zijn gemiddeld genomen vergelijkbaar met wat op de externe arbeidsmarkt wordt betaald voor vergelijkbare functies. Maar vanaf schaal 12/13 betaalt de markt gemiddeld beter dan het rijk en dat verschil neemt toe met het oplopen van het schaalniveau.