Stelen als ambtenaar betekent wegwezen

Ontslag op staande voet als een ambtenaar een ‘bagateldelict’ begaat, is dat wel passend? ‘Zeker bij ambtenaren, van hen wordt integriteit verwacht.’

Fietszadel

Het was een hard gelag voor de ambtenaar uit Zuidplas, nadat hij uit een opslaghok op het gemeentelijk afvaldepot een zadel had meegenomen dat hij had losgeschroefd van een afgedankte fiets. Het meenemen van het zadel, voor eigen gebruik, werd gekwalificeerd als diefstal. De man werd op staande voet ontslagen, de kantonrechter kon zich in dat oordeel van de gemeente (als werkgever) goed vinden. Onder het pre-Wnra-regime had de bestuursrechter niet anders geoordeeld.

Vertrouwen

Volgens advocaat ambtenarenrecht Peter van Wegen is dit alles in lijn met de jurisprudentie sinds het zogeheten Bijenkorf-arrest uit 2012. Toen nam een medewerker van dat warenhuis uitverkoopartikelen, die fors waren afgeprijsd, zonder te betalen mee naar huis. Als huisregels goed zijn gecommuniceerd en het voor alle medewerkers duidelijk moet zijn dat diefstal niet wordt getolereerd, dan is de sanctie als er toch wordt gepikt: einde dienstverband. Ongeacht de waarde van het gestolene. ‘Wanneer de werknemer zich schuldig maakt aan diefstal, wordt hij het vertrouwen van de werkgever onwaardig’, aldus de Hoge Raad in 2012.

Duidelijk signaal

Dit geldt ook voor ambtenaren – hun aparte status maakt in ontslagkwesties niet veel meer uit, zegt Van Wegen. Overigens had de fietszadelambtenaar te maken met enkele strafverzwarende omstandigheden: naast diefstal was er sprake van braak én had hij tegenover zijn werkgever ‘niet naar waarheid verteld’. Van Wegen: ‘Er werden vaker spullen uit dat hok gestolen. Dat werd in de organisatie besproken, het kwam aan de orde bij werkoverleggen, iedereen moest weten dat dit niet mocht. Nu wilde de gemeente een duidelijk signaal afgeven, ter generale preventie.’

Res nullius

Ook Nataschja Hummel, docent arbeidsrecht (Universiteit Utrecht) en gepromoveerd op militair ambtenarenrecht, is niet verbaasd over de fietsenzadeluitspraak. Ze vergelijkt de kwestie met die van een gemeentelijke kringloopmedewerker die twee afgedankte sporttassen had meegenomen uit een kliko. Strafrechtelijk was dat geen diefstal, want de tassen waren een zogenoemde ‘res nullius’, ze behoren aan niemand meer toe. En iets meenemen wat van niemand is, is formeel geen diefstal. Bij het fietsenzadel ging het verder: de ambtenaar verschafte zich toegang tot het hok, twee keer zelfs (de eerste keer paste de sleutel niet om het zadel eraf te halen), en moeite doen om een zadel eraf schroeven is wat anders dan eenvoudigweg een tas uit een kliko pakken. Hummel: ‘Het is een fors vergrijp, de wetgever noemt diefstal ‘evident ontoelaatbaar’. Dit is zodanig ernstig dat het tot ontslag kan leiden. Deze ambtenaar behoorde dat te weten.’

Publieke goederen

Dat de civiele rechter dit zo zwaar sanctioneert, staat in schril contrast tot hoe de strafrechter zou oordelen – áls dit al op zitting komt: diefstal van een klein en waardeloos product levert misschien een lage boete op. ‘Dit voelt misschien wat ongemakkelijk’, zegt Hummel. ‘Maar bij overheidsorganisaties gaat het om vertrouwen in de werknemer, dat is veel meer waard dan een zadel. Het zijn ook publieke goederen die op zo’n afvaldepot liggen. Ambtenaren die daar werken, moeten daar zorgvuldig mee omgaan en deze niet mee naar huis nemen.’

Rechtsgevoel

Dat een zware sanctie niet overeen zou komen met het ‘rechtsgevoel’, gelooft Marije Schneider niet. Zij is docent arbeidsrecht aan de Universiteit Leiden en voorheen advocaat ambtenarenrecht. ‘Wil je als gemeente dat zo’n ambtenaar, die denkt te kunnen inbreken in een opslaghok, namens jou naar buiten treedt? Ons rechtsgevoel vindt ontslag prima. Diefstal na inbraak, en dan hopen dat je er met een waarschuwing vanaf komt? Die ambtenaar had zich moeten bedenken dat dit helemaal niet kan. En dan ook nog geen openheid van zaken geven, liegen of niet willen verklaren? Dat zijn strafverzwarende omstandigheden. Zeker bij ambtenaren, van hen wordt integriteit verwacht.’

Cao Gemeenten

De Cao Gemeenten maakt het sanctiepakket er overigens niet duidelijker op: daarin staat één ordemaatregel genoemd, de schorsing. Zonde, zegt Schneider. ‘Er is een heel instrumentarium weggegooid. In de cao zouden meer sancties kunnen worden opgenomen.’ Advocaat Peter van Wegen wijst op de cao Rijk. Daarin wordt een heel hoofdstuk gewijd aan ordemaatregelen en straffen: de schriftelijk berisping, geen periodieke salarisverhoging, overplaatsing, boete, ontslag.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 22 van deze week. (inlog)