Migrant-raadslid met wantrouwen benaderd

Raadsleden met een migratieachtergrond zijn met name ondervertegenwoordigd in middelgrote en kleine gemeenten. Raadsleden van Turkse herkomst waren soms zelfs oververtegenwoordigd, terwijl die van Surinaamse herkomst steeds sterk ondervertegenwoordigd zijn geweest. Dat blijkt uit het rapport ‘Diversiteit in gemeenteraden. Ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond 1986-2018’ van Fermin Onderzoek en Advies en het Platform Sociale Binding.

Urgentie
Hiervoor was enkel onderzoek gedaan naar ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond in een specifieke zittingsperiode. Dit onderzoek wilde terugkijken op de hele periode en heeft recent met enige urgentie plaatsgevonden, omdat de eerste generatie raadsleden nu nog tijdig kon worden geïnterviewd. Ingezetenen met een niet-Nederlandse nationaliteit kregen in 1985 lokaal kiesrecht. Vanaf de raadsverkiezingen van 1986 namen veel raadsleden met een migratieachtergrond zitting in een gemeenteraad.

Grondwetswijziging
Bij de grondwetswijziging vond men uitbreiding van het lokaal kiesrecht voor ‘etnische minderheden’ belangrijk, omdat dit hun maatschappelijke emancipatie zou bevorderen. Of die verwachting ook is waargemaakt vinden de onderzoekers moeilijk te zeggen. Wel heeft het volgens hen de politieke participatie van mensen met een migratieachtergrond bevorderd en hen de mogelijkheid gegeven hun stem te laten horen in de lokale politiek en invloed uit te oefenen op het lokale beleid.

Organisatiegraad
Uit onderzoek van twintig jaar geleden bleek al dat er een wisselwerking is tussen organisatiegraad van migrantengroepen enerzijds en hun opkomst bij lokale verkiezingen en het aantal raadsleden uit deze groepen anderzijds. De Turkse gemeenschap was, in ieder geval toen in Amsterdam, het best en meest hecht georganiseerd, Surinaamse en Antilliaanse gemeenschappen het minst, de Marokkaanse gemeenschap zat hier tussenin. Deze rangorde weerspiegelde zich in de opkomst bij verkiezingen en de aantallen raadsleden uit deze groepen.

Opkomst Surinaamse/Antilliaanse kiezer laag
Kiezers van Turkse herkomst maken sinds 1986 redelijk tot goed gebruik van hun lokaal kiesrecht. Kiezers met een Marokkaanse achtergrond bleven bij de eerste twee verkiezingen massaal thuis, maar sinds 1994 maakten zij een flinke inhaalslag. De opkomst van kiezers met een Surinaamse en Antilliaanse achtergrond was bijna altijd het laagst in de onderzochte gemeenten. Qua partijvoorkeur was de PvdA tot 2010 de favoriet van kiezers met een migratieachtergrond. Partijen die specifiek op migranten waren gericht deden vaak mee aan raadsverkiezingen, maar veelal met weinig succes.

DENK
Onlangs is hierin verandering gekomen. Tijdens de verkiezingen van 2018 werd de partij DENK in dertien gemeenteraden gekozen. De recente opkomst van multiculturele partijen lijkt volgens de onderzoekers bevorderd te zijn door een afname in aandacht van de gevestigde partijen voor de belangen en politieke participatie van migrantengroepen. ‘Maar deze verandering kan mogelijk ook duiden op een volgende stap in hun emancipatieproces.’ Het aantal raadsleden met een migratieachtergrond nam geleidelijk aan toe van 40 in 1986 tot ruim 300 na de verkiezingen van 2006 en van 2010. Vanaf 2010 blijken er alleen data voor verkiezingen in Amsterdam te zijn. Daar zakte het aantal raadsleden met een migratieachtergrond in na de verkiezingen van 2010 en 2014 in en kwam weer flink op bij de verkiezingen van 2018, mede door de opkomst van multiculturele partijen zoals DENK.

PvdA
Opnieuw de PvdA was lange tijd de partij met de meeste raadsleden met een migratieachtergrond. De onderzoekers constateren dat vooral in kleine en middelgrote gemeenten mensen met een migratieachtergrond zijn ondervertegenwoordiging in de gemeenteraden en dat geldt dan voor bepaalde herkomstgroepen. De bevolkingsgroep van Turkse herkomst is bijvoorbeeld altijd goed vertegenwoordigd of zelfs oververtegenwoordigd geweest, terwijl die van Surinaamse herkomst steeds sterk ondervertegenwoordigd is geweest.

Diversiteitsnetwerken
Volgens veel van de geïnterviewde oud-raadsleden hadden mensen met een migratieachtergrond

ongelijke kansen in de politiek. Twee (vrij oude) studies bevestigen dat beeld. De werving en selectie werd weinig professioneel aangepakt. PvdA, CDA en GroenLinks waren de eerste partijen met landelijke diversiteitsnetwerken die aandacht hadden voor diversiteit naar herkomstgroep in de samenleving en binnen de partij.

Beperkte invloed
Toch hadden die netwerken maar beperkte invloed op een meer diverse kandidatenlijst en werden zij rond 2010 gemarginaliseerd, omdat volgens de partijen het onderwerp geen aandacht meer nodig had. Onlangs zijn de netwerken weer gerevitaliseerd en heeft ook D66 er één. Uit interview in 2020 komt naar voren dat landelijke diversiteitsnetwerken beperkte invloed hebben op lokale afdelingen. Vooral netwerken die dicht bij het partijbestuur staan of op zijn steun kunnen rekenen (zoals bij GroenLinks en PvdA), lijken eerder betrokken te worden bij het zoeken naar divers talent en het ondersteunen van lokale afdelingen daarbij.

Turkse man
De 19 oud-raadsleden die voor het onderzoek zijn geïnterviewd over hun ervaringen zijn grotendeels man, van Turkse herkomst, eerste-generatie-migrant en lid van de PvdA. Deze kenmerken waren ook lange tijd overheersend onder raadsleden met een migratieachtergrond. De groep die tussen 1986 en 2002 in de raad zaten zijn het sterkst vertegenwoordigd in het onderzoek. De uitkomsten van de interviews bevestigen in grote lijnen bevindingen uit eerdere onderzoeken naar de ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond.

Wantrouwen
In het begin kwamen raadsleden met een migratieachtergrond vaak uit migrantenorganisaties en overlegorganen, werden ze geregeld gevraagd om lid te worden van een bepaalde partij en hadden ze vaak een welzijnsachtergrond. Later trok dat bij, maar ze bleven op bepaalde punten ‘anders’. De onbevangenheid van het begin maakte plaats voor wantrouwen vanwege het vermoeden van sterke banden met migrantenorganisaties of negatieve ervaringen uit het verleden. Kandidaten met een migratieachtergrond werden daardoor vaak als stemmentrekker op een onverkiesbare plaats gezet, maar kwamen ze via voorkeursstemmen toch in de raad, wat weer voor wantrouwen en negatieve reactie vanuit de eigen partij of fractie kon zorgen.

Dubbel bewijzen
Net als andere beginnende raadsleden hadden raadsleden met een migratieachtergrond te maken met allerlei aanvangsproblemen, zoals onvoldoende voorbereid zijn, zodat ze tijd nodig hadden om ingewerkt te raken en de ervaring dat het raadswerk meer tijd kostte dan verwacht. Maar ze hadden ook meer specifieke problemen. Er werd extra op hen gelet en ze hadden het idee dat ze zich dubbel moesten bewijzen. Ook ervoeren ze vooroordelen, ongelijke behandeling en discriminatie vanwege hun etnische achtergrond en, bij vrouwen, ook vanwege hun geslacht. Het onderzoek laat zien dat discriminatie en ongelijke behandeling in de loop der tijd niet afnamen. Er was wantrouwen bij een band met migrantenorganisaties en vrees dat zij niet de hele bevolking zouden vertegenwoordigen.

Veel obstakels
De meeste oud-raadsleden waren achteraf gematigd positief over hun raadslidmaatschap vanwege kleine successen die ze hadden behaald, maar ook omdat ze zich uiteindelijk tot volwaardig raadslid hadden weten te ontwikkelen. Het onderzoek laat zien dat de meer ambitieuze onder hen te maken kregen met veel obstakels. Veel oud-raadsleden, ook die zonder verdere politieke ambities, gaven aan dat raadsleden met een migratieachtergrond ongelijke kansen hadden (en hebben) op belangrijke posities in de partij en op een verdere politieke carrière.

Te weinig binding
Volgens veel van de geïnterviewden zouden politieke partijen de belangen van de migrantengroepen uit het oog verloren hebben en de huidige raadsleden met migratieachtergrond zouden te weinig binding hebben met migrantengroepen. Overheden zouden passende randvoorwaarden moeten scheppen, waardoor raadsleden met een migratieachtergrond meer kans maken raadslid te worden. Politieke partijen zouden meer oog moeten hebben voor diversiteitskwesties in de samenleving en in de partij en diversiteitsbeleid moeten ontwikkelen, waardoor kandidaten met migratieachtergrond echte kansen te bieden binnen de partij en fractie.

Cliëntelisme
Verder zouden raadsleden elkaar gelijk moeten beoordelen, ongeacht hun achtergrond. Nu is het al snel zo dat wanneer een gemeenteraadslid met een migratieachtergrond aandacht vraagt voor de noden van migrantengroepen dit met cliëntelisme wordt verbonden, ‘terwijl dit veel minder het geval is als een raadslid met een ondernemersachtergrond aandacht vraagt voor de wensen van lokale ondernemers’. De onderzoekers wijzen erop dat jongeren met een migratieachtergrond minder interesse hebben in deelname aan de lokale politiek en onder nieuwe migrantengroepen, zoals Oost-Europese arbeidsmigranten, die interesse zeer laag is. ‘Het is vanuit democratisch oogpunt van belang hiervoor aandacht te hebben en houden, door mogelijkheden te zoeken en te benutten om deze groepen te bereiken.’

Kennisagenda
Er is meer onderzoek nodig naar ervaringen van recente raadsleden met een migratieachtergrond, stellen de onderzoekers, evenals naar hun kansen en obstakels bij hun verdere politieke carrière, inclusief doorstroming naar benoemde functies in het openbaar bestuur. Daarnaast vinden zij het belangrijk weer data bij te gaan houden over benutting van lokaal kiesrecht door mensen met een migratieachtergrond, om te kunnen monitoren of ze hun achterstanden op dit terrein inlopen. Zij pleiten in het algemeen voor het maken van een kennisagenda rond politieke participatie en diversiteit.