Ambtelijke capaciteit hard nodig voor strategisch vermogen van overheid

In binnenlands bestuur van 5 juli jl. is een analyse opgenomen over het aantal rijksambtenaren, verdeeld in beleid, uitvoering, ondersteuning en inspectie. In de kadertekst staat dat de huidige coalitie en daarmee het kabinet Schoof wil snijden in vooral de beleidsambtenaren. Een op de vijf rijksambtenaren moet de overheid verlaten, zo staat in het hoofdlijnenakkoord.

Maar waarop is dat aantal gebaseerd en waarom moet er juist gesneden worden in het aantal beleidsambtenaren? Is daar een analyse op losgelaten? Elk nieuw kabinet wil op een of andere manier minder ambtenaren en zo ook dit nieuwe kabinet. Dit vanuit het idee dat er te veel ambtenaren zouden zijn en daarmee ook te hoge kosten. Maar ik heb niemand met argumenten gehoord waarom het ambtenarenapparaat kleiner moet worden en waarom nu specifiek op beleidsambtenaren moet worden bezuinigd.

Je moet je namelijk eerst afvragen waarom het ambtelijk apparaat de laatste jaren is toegenomen. Deze groei is niet uit het niets gekomen. Er zijn veel vraagstukken op de overheid afgekomen (zowel rijk, provincie als gemeentelijk) die ambtelijke capaciteit vragen, zoals de opvang van Oekraïners, subsidieregelingen voor ondernemers tijdens en na de coronacrisis, ruimtelijke ordening en infrastructuur onder meer op het gebied van wonen en ga zo maar door.  De samenleving vraagt veel van de overheid en daarmee ook van ambtenaren die dit allemaal moeten opvangen en oplossen. De huidige coalitie wil met al die problemen aan de slag gaan. Daarvoor heb je ambtelijke capaciteit nodig. Dat lukt niet door het zomaar schrappen in het ambtelijk apparaat.

Ik werk als strategisch adviseur al meer dan 35 jaar voor de overheid (in vaste dienst en als externe) en zie de laatste jaren dat het ambtelijk apparaat min of meer in een collectieve burn-out beland is. Er komt zo veel op ambtenaren af dat men veelal niet meer weet waar men aan moet beginnen. Om vraagstukken uit de samenleving op te lossen worden externe adviseurs, zoals ik, ingehuurd. Die zijn op hun beurt nodig ter ondersteuning van de ambtenaren en dus ook ter ondersteuning van de samenleving. Gezamenlijk proberen we met de benodigde expertise al het werk in goede banen te leiden ten behoeve van bestuurlijke besluitvorming. 

Als extern adviseur zie ik de afgelopen jaren het steeds meer ontbreken van strategisch vermogen in het ambtelijk apparaat en daarmee ook aan beleidskracht. Hierdoor zie ik chaos in het apparaat ontstaan, want het uitvoerend apparaat weet niet meer welke richting men op moet. Door die chaos wordt snel gedacht dat er meer mensen bij de uitvoering moeten komen. Maar niets is minder waar. Juist door strategisch vermogen en de inzet van beleid, wordt er richting gegeven aan de gehele ambtelijke en bestuurlijke keten, komt er minder chaos en is er daardoor juist minder uitvoerende capaciteit nodig. 

Ik zou willen pleiten voor het maken van een goede analyse over het belang van een goed functionerend ambtelijk apparaat voordat er zomaar gesnoeid gaat worden. En daarnaast voor de versterking van het strategisch vermogen van de overheid. Investeer juist in beleid. Bezint eer je begint, zou mijn devies zijn.

Gea Groenendijk, Gea Advies