Ambtenaar moet extra braaf zijn

Een ambtenaar moet zich gedragen zoals een goed ambtenaar betaamt. Dat geldt ook na 2020, als de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) is ingevoerd. Maar dan is de ambtenaar óók gebonden aan nog een norm: die van goed werknemerschap.

Op dit moment moeten ambtenaren zich gedragen als een goed ambtenaar – en strikt genomen niet als een goed werknemer. Dat houdt onder andere in dat hij of zij integer moet handelen en aan die integriteit worden hoge eisen gesteld. Gedraagt hij of zij zich niet als een goed ambtenaar, dan is al snel sprake van plichtsverzuim.

Dubbele norm
Na 2020 geldt voor ambtenaren een dubbele norm: ze moeten zich gedragen als een goed ambtenaar én als een goed werknemer. De vraag is wat dat betekent: gelden voor hen extra strenge eisen aan hun werkuitoefening, of staan ze op gelijke voet met ‘gewone’ werknemers? ‘Goed ambtenaarschap is geïnspireerd op goed werknemerschap’, zegt Jean-Luc Coenegracht, advocaat arbeidsrecht bij Boels Zanders Advocaten. ‘Nu ambtenaren ook onder de norm van goed werknemerschap gaan vallen, zal dit voor hen geen directe consequenties hebben. Verplichtingen van ambtenaren worden niet uitgebreid, hun rechten worden niet beknot.’

Toch is het denkbaar dat er kleine veranderingen optreden. Coenegracht: ‘Goed werknemerschap bij ambtenaren wordt mede door de norm van goed ambtenaarschap ingekleurd. Omdat in de ambtelijke wereld altijd een derde is betrokken – de burger aan wie de overheid diensten verleent – heeft goed ambtenaarschap al een iets andere betekenis dan goed werknemerschap. Op lange termijn is het denkbaar dat elementen uit het ambtenarenrecht, zoals integriteit, ook in private arbeidsrelaties gaan doorwerken.’

Onder vergrootglas
Ook Buby den Heeten, advocaat arbeidsrecht en ambtenarenrecht bij Dirkzwager Legal & Tax, vermoedt dat er een verschil bestaat tussen de normen waaraan werknemers in de private sector moeten voldoen en ambtenaren, ook al vallen ze beiden onder de norm van goed werknemerschap. ‘Ik denk dat de norm voor ambtenaren wat strenger is. Neemt een werknemer een pen mee van zijn werk naar huis, soit. Maar de ambtenaar, als publieke functionaris, ligt eerder onder het vergrootglas.’

Tuchtrecht
Ook al lijken goed ambtenaarschap en goed werknemerschap met elkaar te versmelten, toch blijft de norm van goed ambtenaarschap na 2020 betekenis houden. ‘Vooral voor specifieke ambtenarenhandelingen, werkzaamheden die alleen ambtenaren doen, blijft de norm van goed ambtenaarschap van waarde’, zegt advocaat ambtenarenrecht Ed van Meer. ‘Dat heeft met name betrekking op het tuchtrecht. Het tuchtrecht in de ambtenarensector wijkt af van dat in de marktsector. De laatste is vooral reglemententuchtrecht: wat een werknemer niet mag doen staat in de reglementen van het bedrijf waar hij werkt. Werk je op de broodafdeling van een supermarkt en staat in de reglementen dat je broodkruimels niet naar huis mag meenemen, dan kan ontslag op staande voet volgen als je dat toch doet. Een kantonrechter zal daar meestal in meegaan.’

Het ambtenarentuchtrecht wordt volgens Van Meer iets anders ingekleurd: een ambtenaar wordt geacht intrinsiek integer te zijn. ‘Hij moet zich altijd bewust zijn van zijn positie als ambtenaar. Hij moet daar altijd naar handelen, zelfs in zijn privéleven.’ Voor rijksambtenaren stond die norm vroeger in artikel 50 van het ARAR. Die norm is door de initiatiefnemers van het wetsvoorstel gehandhaafd en staat nu in de Ambtenarenwet 2017.

Extra verplichting
Dat houdt dus voor ambtenaren een extra verplichting in, aldus Van Meer: zij moeten zich niet alleen gedragen conform de reglementen die zijn overheidswerkgever op papier heeft gezet maar moet daarnaast intrinsiek integer zijn. ‘Het ambtenarentuchtrecht blijft daarmee in stand, en in de toekomst zal de civiele rechter – die zal oordelen over gedragingen van ambtenaren – het ambtenarentuchtrecht, zoals vormgegeven door bestuursrechters, dan ook gewoon meenemen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week (inlog)