Echt werk

Om niet in mijn eentje te eten, schoof ik aan bij de tafel van de ombudsman uit Gabon. Ik was in Italië, bij een conferentie van ombudsmannen, in een voorstad bij Napels, Cassino geheten. Al pizza etend, hoorde ik van mijn collega’s boeiende verhalen over de klachten die zij behandelen.

Van deze Afrikaanse ombudsman, hoorde ik dat de lokale olifantenproblematiek hem bezig hield. Nationale wetten verbieden het doden van deze prachtige beesten met als gevolg dat de populatie sterk is gegroeid. Hierdoor lopen de viervoeters menig kinderfeestje onder de voet en vallen er zelfs doden. Van de regionale ombudsman uit de Sindh-regio van Pakistan, hoorde ik hoe de huizen van miljoenen mensen overstroomd raken als gevolg van klimaatverandering. Iets wat de ombudsman uit Azerbeidzjan droevig beaamde, omdat klimaatverandering ook haar land treft.  

Boeiend zo’n uitstap naar het buitenland. Niet alleen vanwege sommige, soms totaal andere, onderwerpen. Je ontdekt op zo’n internationale conferentie vooral hoe ongelofelijk Nederlands je geprogrammeerd bent. Zo zag ik de adviseurs van de ombudsman van Angola zich enigszins gedwee richting hun ombudsvrouw gedragen. Ook zag ik dat iemand uit Zuid-Amerika zichzelf steeds voorstelde met ‘honorary’ en allerlei titels. Deze culturele programmering hield me bezig.

Terug in mijn hotelkamer, ging ik mediteren. Daar ben ik sinds kort mee begonnen. Tijdens deze meditatie kreeg ik een ingeving. Je bent als mens een biologische computer, met tal van apps die voortdurend draaien op de achtergrond. Deze apps bepalen hoe je de informatie via jouw devices, je zintuigen, verwerkt. Het zijn programma’s die je meekreeg van je ouders, school, van het internet of televisie.

Auteurs Mo Gawdat en Alice Law schrijven in hun recente boek ‘Logica van stress’, dat onze interne computer, aan de hand van deze programma’s, circa 15.000 gedachten per seconde produceert. Deze mentale software bepaalt hoe we ons gedragen en deze vormt ook het filter van waaruit we waarnemen en oordelen. Op zo’n internationaal congres merk je de programmering op bij jezelf, en die van anderen.  

Een simpel voorbeeld van programmering, gebaseerd op een anekdote die ik eens van iemand hoorde: op een ministerie eet de directeur-generaal een pistoletje met kaas met mes en vork. Ineens gaat iedereen aan tafel ook met mes en vork aan de slag. Er komt een nieuwe DG en die eet met de handen. Ineens laat iedereen het bestek liggen. De organisatiecode: je voegt je naar het gedrag van de baas.

Of een ander simpel voorbeeld, dat ik zag op een feestje: een studente en haar vriendinnen hielden allemaal op eenzelfde manier een wijnglas in de linkerhand terwijl ze dansten. Allemaal precies hetzelfde; dat hadden ze waarschijnlijk ergens vandaan. Wellicht Instagram, TikTok of een ander mind control programma? Op hun harde schijf is geprogrammeerd dat je in deze houding dansend met een wijntje cool bent, of er helemaal bij hoort.

De mens is een informatie-verwerkend wezen en dat doen we aan de hand van onze mentale apps. Deze onzichtbare apps bepalen het zichtbare gedrag.

Wat is nu de relevantie hiervan voor ons in het openbaar bestuur? Welnu, álle praktijken waarin we als mensen samenwerken verlopen ook langs een bepaalde programmering. Ook de processen van beleidsvorming, uitvoering en handhaving. Als je dus wilt dat de Nederlandse overheid anders gaat werken en vertrouwen wekt bij mensen die afhaken, dan hoeft misschien niet álles anders, maar kunnen we volstaan met kleinere, slimme ingrepen in de onderliggende codering. Dat vond ik, starend naar de hotelkamermuur, een verfrissende ingeving.

Maar hoe kom je als public professional tot die laag om erachter te komen wat een verandering bespoedigt?

De mentale switch ontstaat vaak bij activiteiten waar je je bijna een beetje schuldig over voelt als je bij de overheid werkt, zoals heidagen, vergaderen op een bijzondere locatie of een buitenlands congresbezoek. De gedachte is vaak dat dit ‘geen echt werk’ is. Of ‘luxe’ en te duur.

Nou, schuif deze beperkende overtuiging maar terzijde. Een werkelijke verandering gebeurt soms juist door even afstand te nemen, te verblijven in de natuur, door een film te zien, een diep persoonlijk gesprek te voeren, door kunst, literatuur of… door een spontane ontmoeting met iemand uit Gabon.