(On)veiligheid: soms leerling, soms leraar

Nog maar een week geleden organiseerde Stem op een Vrouw het belangrijke congres ‘(on)veiligheid in de politiek’ om kennis te delen en concrete stappen te zetten voor een veiligere politiek. Het was slechts dagen later dat er weer een publiek figuur in leiderschapspositie klaagde over de zogenaamde inflatie van het woord ‘veiligheid’. Dat iedereen recht heeft op een veilige werkomgeving - of dat het ziekenhuis is, of de politiek - staat buiten kijf. Maar dat er nog werk aan de winkel is wordt steeds opnieuw pijnlijk duidelijk.

Een aanval op bewoording is niet de sterkste vorm van verdediging. En zeker niet alles is ‘onveilig’. Ook in de academische literatuur is lang gediscussieerd over de juiste woorden om te beschrijven waar het om gaat, als we het hebben over wat in Nederland ‘onveiligheid’ is gaan heten. In deze literatuur gaat het eigenlijk altijd over geweld, violence. Laat u niet afleiden door die woordkeuze. Geweld omvat ook intimidatie, seksisme, in online en offline vormen. Geweld hoeft ook niet fysiek te zijn, maar heeft wel blijvende effecten.

Van onveiligheid naar geweld lijkt misschien een grote sprong, maar het is juist ons begrip van ‘onveiligheid’ dat een update behoeft. De ene terminologie is niet per se beter dan de andere. Elk land kan zijn eigen woord kiezen, zolang er maar ruimte is voor de breedte van dit probleem. In Engeland is een andere terminologie gangbaarder. Daar gaat het over harassment, abuse and intimidation, juist om ook de veelvoud van vormen te vatten.

In de Nederlandse context is voor het woord ‘veiligheid’ gekozen, en haar tegenstander ‘onveiligheid’. ‘Onveiligheid’, dus, moet noodzakelijkerwijs in één woord al die vormen omvatten: uitschelden, bedreigen, intimidatie en meer. Daarnaast is de terminologie ‘sociale veiligheid’ aan een opmars bezig, om ook een normatieve stip op de horizon te zetten. Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft de Monitor ‘Integriteit en Veiligheid’. Nog weer een andere schakering. Het onder woorden brengen van een veelkoppig probleem vergt ook een bepaalde mate van framen.

Waarom staat ons begrip over wat ‘onveiligheid’ eigenlijk betekent nog in de kinderschoenen? De Amerikaanse politicoloog Mona Lena Krook duidt in haar boek Violence against women in politics de situatie voor vrouwen in de politiek. Op basis van haar onderzoek somt ze meerdere redenen op. Een daarvan is, nog steeds, het gebrek aan adequate taal. Juist de woorden, en de juiste woorden, zo schrijft Krook, dragen bij aan het zichtbaar maken van eerder onzichtbare problematiek, het onacceptabel maken van wat eerder acceptabel was, en het problematiseren van dat wat ‘normaal’ werd bevonden.

Het zijn in het bijzonder spitsvondige woorden geweest die aan de voet stonden van een beweging en daarna van een verandering, zoals #MeToo en Black Lives Matter. Een andere Amerikaanse politicoloog, Iris Marion Young, ontwikkelde een theorie over hoe belangrijk het delen van verhalen binnen en buiten zulke bewegingen is om tot beter begrip van elkaar te komen, juist voor mensen die onveiligheid ondervinden. Door verhalen te delen ontstaat een nieuwe taal. In de inclusieve communicatie die Young voorstaat is elke deelnemer soms de leerling en soms de leraar. We hebben allemaal blinde vlekken, het delen van ervaringen over en weer maakt ze minder groot. Onze grootste fout is dan te denken dat we alles al weten.