Verkiezing zonder kiezers

Waarom was de opkomst bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen zo laag? Het nieuwe rapport ‘De lokale niet-stemmer. Een analyse van de lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022’ geeft daarop antwoord. Onder andere weinig interesse, kennis, en vertrouwen. Veelal structurele facturen dus, ‘quick fixes’ voor de korte termijn zijn amper beschikbaar. Maar de volgende verkiezingen naderen al.

Wat te doen met weinig kennis, interesse en vertrouwen in de politiek? We sprinten van verkiezingen naar verkiezing, maar de marathon van het verbeteren van die weerbarstige lange termijn hebben we nog niet gelopen. In maart, slechts een paar maanden nog, staan de volgende verkiezingen al voor de deur: de Provinciale Staten en Waterschappen.

In de media had verbazing de overhand na de gemeenteraadsverkiezingen eerder dit jaar, vooral over de hoeveelheid vrouwen die niet gingen stemmen. Maar is dat iets nieuws? Nee, niet echt. Het rapport ‘De lokale niet-stemmer’ wijst vooral op structurele problemen die verschillen in participatie bij verkiezingen verklaren. Of het nu gaat om specifieke groepen, zoals vrouwen, of het totaalplaatje.

Als ik inzoom op die grote groep vrouwen, dan doen ze inderdaad minder mee met de Nederlandse politiek. Als politici: het profiel de provinciebestuurder is, volgens de Staat van het Bestuur, ‘eenzijdiger’ dan op andere politieke niveaus. Nog meer vooral man, hoogopgeleid, 50+. Een profiel dat we over de hele politieke linie herkennen, maar hier dus nog sterker. Vrouwen deden ook minder mee als stemmers. En ver daarvoor. Denk bijvoorbeeld aan lidmaatschap van politieke partijen, of in het contact opnemen met politici. Of nog verder daarvoor: de interesse in de politiek en politieke ambitie van jonge meiden is al op jonge leeftijd kleiner dan bij jongens. Zulke ongelijkheden in politieke participatie zijn zorgelijk, omdat juist die participatie wordt gezien als onderdeel van een gezonde democratie.

Wat kunnen we dan verwachten van de komende verkiezingen? Het beeld is waarschijnlijk even bleek als bij de gemeenteraad. Structurele veranderingen zijn nodig wat betreft interesse, kennis en vertrouwen. Ja, we moeten van jongs af aan in het bijzonder burgerschapsonderwijs verbreden en verdiepen. Maar dat helpt ons niet in de komende maanden tot de verkiezingen in maart. Dan toch nog een ‘quick fix’.

In het rapport ‘De lokale niet-stemmer’ komen door middel van straatinterviews een aantal bewoners aan het woord: “Bewoners krijgen niet de indruk dat de lokale politici oprecht geïnteresseerd zijn in ‘mensen zoals zij’. En waarom zou je je dan inspannen door te gaan stemmen.” Dat dat sentiment onder sommige bewoners leeft geloof ik wel, maar ik geloof óók dat er veel bevlogen politieke ambtsdragers zijn die hun werk meer zichtbaar kunnen maken. Op provinciaal niveau liggen de aansprekende uitdagingen voor het oprapen. Ik denk aan klimaat, energietransitie, woningbouw. Als het provinciale politici lukt om daar een vertaalslag van te maken voor een breder publiek, bijvoorbeeld voor en door sociale media, is dat een stap vooruit in zichtbaarheid en herkenbaarheid.