Structurele ondermelding integriteitsschendingen BZK

Het aantal meldingen van (vermoedens van) integriteitsschendingen binnen het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties neemt af, maar tegelijkertijd is er sprake van structurele ondermelding. Dat blijkt uit de jaarrapportage van de Centrale Integriteitscoördinator BZK 2020.

Structurele ondermelding
In 2020 zijn er 38 meldingen van (vermoedens van) integriteitsschendingen in behandeling genomen, waarvan zes meldingen uit voorgaande jaren zijn afgesloten. Dit is een daling ten opzichte van 2019 toen er 43 meldingen werden gedaan, waarvan drie uit voorgaande jaren zijn afgesloten. Ook in de voorgaande jaren (2018, 53 meldingen) en 2017, 66 meldingen) lag het aantal meldingen hoger. Dat lijkt goed nieuws, maar de coördinator merkt ook op dat het aantal meldingen te laag is ten opzichte van het aantal medewerkers. Daar is een term voor: structurele ondermelding.

Beperkte capaciteit
In de tegelijk met de jaarrapportage 2020 uitgebracht jaarrapportage 2019 wordt nog gesproken van ondermelding als een ‘mogelijke verklaring’ voor de daling, maar in 2020 is dat dus duidelijker. In dat jaar werkten er 9708 ambtenaren bij BZK (exclusief stagiaires en externen) en dat betekent dat 0,39 procent van de medewerkers in 2020 een integriteitsmelding heeft gedaan. Dit ligt onder het gemiddelde in Nederland (0,5 - 1 procent). In het verslag van 2019 wordt als oorzaak gewezen op het feit dat in de afgelopen tien jaar de toch al beperkte capaciteit voor integriteit binnen het ministerie (3 fte) niet is meegegroeid met de organisatieonderdelen en totale aantal fte.

Focus op repressie
Hierdoor ligt de focus vooral op het opvangen, onderzoeken en afhandelen van integriteitsmeldingen (repressie) en niet echt op preventie, zoals bevorderen van integriteitsbewustwording, verhogen van kennis over geldende gedragsregels en procedures en voorlichting over meldingskanalen bij signalen van niet-integer gedrag of vermoedens daarvan. Daardoor weten leidinggevenden en medewerkers mogelijk onvoldoende wat te doen bij vermoedens van normschending en kan het zijn dat zij geen melding doen en oninteger gedrag en ongewenste gedragingen niet boven water komen. ‘Het versterken van het morele kompas onder medewerkers en leidinggevenden en het bevorderen van ethisch leiderschap hebben binnen het integriteitsmanagement te weinig aandacht gekregen.’ De ondermelding in 2020 zou ook het gevolg kunnen zijn van het thuiswerken door veel medewerkers.

Ongewenste omgangsvormen
Dit laatste is ook terug te zien in de aard van de meldingen. In 2019 zijn van de 43 vermoedens 39 aangetoond en daarbij voerden ongewenste omgangsvormen (12) de boventoon. Dit was ook in voorafgaande jaren het geval. ‘Ongewenst gedrag blijft daarmee binnen BZK een terugkerend thema’, concludeert de integriteitscoördinator. Alle meldingen over ongewenst gedrag zijn afkomstig uit de uitvoerende diensten en dit beeld wordt ondersteund door het medewerkeronderzoek dat eind 2018 ‘BZK-breed’ is gehouden: medewerkers in de uitvoerende diensten geven relatief lagere scores op de module ‘ongewenste omgangsvormen’. In 2020 is het aantal aangetoonde schendingen van ongewenste omgangsvormen echter gehalveerd: 6. De verklaring hiervoor wordt gezocht in het thuiswerken, waardoor er weinig fysiek contact is geweest tussen medewerkers.

Misbruik bedrijfsmiddelen
Misbruik van bedrijfsmiddelen staat in 2019 nog op plek twee met zeven aangetoonde schendingen, maar is in 2020 koploper: 15 van de in totaal 34 aangetoonde schendingen. Een deel hiervan betreft ongeoorloofde afwezigheid, niet volgen van interne procedures en misbruiken van bedrijfsmiddelen zoals een telefoon. Mogelijke oorzaak van de verdubbeling is de verhoogde aandacht in trainingen over de meldprocedure bij een organisatieonderdeel, aldus de coördinator. Het aantal aangetoonde schendingen (3) van ongepaste communicatie is in 2020 juist gehalveerd ten opzichte van 2019 (6). Het gaat vooral om uitingen op social media. In dat jaar zijn er integriteitstrainingen binnen diverse organisatieonderdelen gegeven waarin veel is ingezoomd op concrete voorbeelden van ongewenste communicatie, zoals ongepaste uitlatingen op social media, waaronder racisme, maar ook aspecten die gerelateerd zijn aan informatiebeveiliging.

Strafontslag
De integriteitsschendingen hebben ook gevolgen. In 2019 hebben zestien personen een berisping gehad, acht (!) personen een strafontslag, twee personen een verplaatsing, één persoon een financiële afdoening en twee personen een schorsing. Naast deze 29 disciplinaire afdoeningen zijn er ook niet-disciplinaire afdoeningen geweest: bij drie personen is de tijdelijke aanstelling of inhuur beëindigd. In 2020 hebben twaalf personen een berisping gehad, één persoon een verplaatsing en twee personen een beëindiging dienstverband. Naast deze vijftien disciplinaire afdoeningen waren er ook dat jaar niet-disciplinaire afdoeningen: bij drie personen is de tijdelijke aanstelling of inhuur beëindigd. In drie gevallen is er aangifte gedaan.