Rol gemeente in coronawet ‘te beperkt’

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) en de Wethoudersvereniging stellen in een gezamenlijke reactie dat het wetsvoorstel Tijdelijke wet maatregelen covid-19 in de huidige vorm fors verbeterd is vergeleken met de consultatieversie. Maar het biedt nog steeds ‘weinig ruimte voor lokaal maatwerk en de rol van wethouders en de gemeenteraad is te beperkt’.

‘Weinig ruimte voor lokaal maatwerk’
‘Er is te beperkt ingegaan op ons verzoek de democratische legitimatie en de rol en positie van colleges en raden te herstellen, vandaar dat wij als vereniging kritisch zijn in onze gezamenlijke reactie’, aldus Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging. De partijen wijzen erop dat het wetsvoorstel nu ook onderdelen bevat die tegemoet komen aan hun eerdere voorstellen, ‘maar ook onderdelen die in vergelijking met de consultatieversie niet zijn gewijzigd’. De VNG, het NGB en de Wethoudersvereniging vinden het positief dat gemeenten meer dan in de huidige crisisstructuur ‘in positie worden gebracht’. ‘Het voorstel biedt echter weinig ruimte voor lokaal maatwerk, terwijl juist in deze fase de nadruk ligt op lokale en regionale problematiek.’

Invloed wethouders, gemeenteraad ‘nihil’

Er is niet voorzien in betrokkenheid vooraf van wethouders en gemeenteraad bij besluiten van de burgemeester, schrijven de drie. ‘De regering vindt dat het invoeren van een dergelijke systematiek de bestuurlijke verhoudingen onnodig zou compliceren. Daar zijn wij het niet mee eens.’ Ook blijft de druk op burgemeesters ‘buitengewoon groot’. Alleen burgemeesters hebben namelijk zeggenschap, terwijl de uitvoering in grote mate een bestuurlijke verantwoordelijkheid is van de wethouder en budgetrecht volledig bij de gemeenteraad ligt. ‘De invloed van wethouders en de gemeenteraad is daardoor nihil.’ Ook gemeenten moeten het belang van de volksgezondheid én maatschappelijke en economische belangen kunnen afwegen en beslissen welke maatregelen nodig zijn. ‘Bij een te sterke regulering op centraal niveau is die afweging niet mogelijk.’ In de brief schrijven de drie dat er niets wordt gezegd over consultatie van vertegenwoordigers uit het lokaal of regionaal bestuur.

‘Lokale betrokkenheid is noodzakelijk’
De partijen willen vooral aandacht voor het borgen van democratische legitimatie van besluitvorming op lokaal niveau en van de invloed van lokaal en regionaal bestuur op de crisisaanpak: centraal wat moet, lokaal wat kan. ‘De centralistische aanpak geen goede manier om de pandemie in deze fase te bestrijden.’ En: ‘Onze betrokkenheid is niet alleen gewenst en passend in normale verhoudingen tussen het rijk en gemeenten, maar simpelweg ook noodzakelijk.’ Maar de drie willen ook dat in de wet een duidelijk op- en afschalingsmodel in de bevoegdheidsverdeling tussen veiligheidsregio’s en gemeenten wordt opgenomen. Daarnaast is er aandacht nodig voor het handhavingsaspect van de norm van veilige afstand voor specifieke groepen en de omschrijving van het begrip ‘evenement’. ‘Wellicht dat kan worden aangesloten bij de definitie van het begrip in model-Algemene Plaatselijke Verordening van de VNG.’

Positieve punten
Er zijn ook positieve punten te ontwaren in het wetsvoorstel, aldus de drie. Relevant voor hen is dat er in de toelichting bij het wetsvoorstel een zelfstandige paragraaf 4 (verhouding rijk, gemeenten en veiligheidsregio’s) is toegevoegd, waarin wordt ingegaan op de rollen, taken en bevoegdheden van de minister van VWS, de gemeentelijke bestuursorganen en de veiligheidsregio’s. ‘Die paragraaf biedt een concrete verduidelijking ten opzichte van de consultatieversie.’ En het college van B&W en de raad hebben op verschillende beleidsterreinen toch taken en bevoegdheden ‘om de maatregelen, die nodig zijn voor de bestrijding van covid-19, goed te laten landen op decentraal niveau’. Ook is de verantwoordingsstructuur binnen de gemeente duidelijker in de toelichting omschreven. Bovendien is het belang van het maken van een integrale belangenafweging steviger in de tekst van de wet verankerd, aldus de drie. Tot slot constateren zij verheugd dat in de toelichting bij de wet is voorzien in intergemeentelijke afstemming tussen gemeenten en overleg tussen burgemeesters/wethouders. ‘Hier is nauw aangesloten bij onze eerdere reactie.’

‘Bestuurbaarheid gemeenten in gevaar’
De drie roepen op tot ruimhartige financiële compensatie van gemeenten voor het uitvoeren van alle extra taken, vooral voor de kosten van de vele handhavingstaken. ‘Ook in dit wetsvoorstel ontbreekt een harde toezegging voor enige financiële compensatie voor alle extra taken die gemeenten toebedeeld krijgen.’ De voorzichtige toezegging die wel wordt gedaan door het kabinet is voor de drie niet voldoende. ‘Wij benadrukken dat de financiële gevolgen van deze ernstige crisis op allerlei manieren op het bord van gemeenten terechtkomen. Dat geldt ook voor extra kosten die worden gemaakt door ggd’s en veiligheidsregio’s. De compensatie daarvan is nu geregeld door een directe uitkering. Het is belangrijk en noodzakelijk dat dit zo blijft, anders komen ook deze kosten weer ten laste van gemeenten. Dit leidt tot onnodige spanningen in colleges en brengt de bestuurbaarheid van gemeenten, in tijden waarin bestuurlijke continuïteit van groot belang is, in gevaar.'

De partijen roepen de Tweede Kamer op hun voorstellen alsnog in de wet te verwerken en tempo te maken met de invoering ervan.