Het kan anders in Waterland

Geen van de betrokkenen vindt de wijze waarop men in de raad van Waterland met elkaar omgaat plezierig. Met die zin opent waarnemend burgemeester Sicko Heldoorn het hoofdstukje ‘beleving’ in zijn beschouwing, die een aanzet geeft tot een cultuurverbetering in de Waterlandse gemeenteraad.

This is Waterland
Heldoorn presenteerde zijn rapport, dat hij op verzoek van de fractievoorzitters heeft geschreven, afgelopen donderdag bij zijn laatste optreden als voorzitter van de raad. ‘De meeste raadsleden accepteren de situatie zoals deze nu is (‘This is Waterland’), maar willen graag de mogelijkheden voor verbetering benutten’, aldus Heldoorn na een groot aantal gesprekken met raadsfracties, college, MT, griffie en collega-burgemeesters die ervaring hebben met cultuurveranderingstrajecten van gemeenteraden.

Verschillende belevingen
Over hoe lang de verhoudingen in de raad al minder goed verschillen de belevingen. De een wijt het aan het al snel afserveren van twee voor de hand liggende coalitiedeelnemers. Ook zouden discussies over de bestuurlijke toekomst van de gemeente ‘polariserend’ hebben gewerkt. Ervaren raadsleden stellen dat er al veel langer sprake is van een vervelende sfeer in de raad, wellicht al vanaf 2002.

Lang vergaderen
Velen vinden het lange vergaderen en de lange verhalen van raadsleden irritant. Er wordt ook teveel over details gesproken. Daarover steekt iedere fractie ook de hand in eigen boezem. Veel raadsleden betreuren dat er vaak vervelende discussies zijn over de interne werkwijze van de raad. Het eigen reglement van orde hangt de raad soms als een molensteen om de nek.

Vertrouwen mist
Ook wordt teveel op de man/vrouw gespeeld, domineren enkele raadsleden de discussies en wordt in de raadszaal meer bestreden dan bestuurd. Men mist vertrouwen in elkaar. Andere fracties vinden het college niet goed functioneren en onvoldoende antwoorden op vragen. Coalitiepartijen zouden zich onvoldoende duaal opstellen en niet openstaan voor andere argumenten dan die van het college. Irritatie over de eindtijd van de vergadering wordt een terugkerend ritueel genoemd.

Ruzie rond raadsvergadering
Via app's, mails en telefoon wordt er in de beleving van meerdere raadsleden al geruzied voor de raadsvergadering en het fractievoorzittersoverleg. Na de raadsvergadering is dat nog niet afgelopen. Sommige raadsleden ervaren druk door collega-raadsleden die hen telefonisch van hun gelijk proberen te overtuigen. Niemand wordt ook blij van het fractievoorzittersoverleg. De sfeer is op zijn vriendelijkst gezegd ‘kribbig’.

Mores
Meerdere raadsleden signaleren dat er regelmatig een groot verschil in opvatting is over de mores wat collegiaal en correct is. Toen D66-wethouder Bas ten Have vorig jaar aftrad sprak een raadslid volgens sommige raadsleden ‘onnodig kwetsend’ over hem. De fractie van dit raadslid vond oprecht van niet. ‘Raadsleden vinden het een gemis dat er dan geen gremium is waar een dergelijk incident eens rustig kan worden besproken. Niet over de inhoud, maar over vorm en toon’, aldus Heldoorn.

Gedetailleerde vragen
De aard en gedetailleerdheid van raadsvragen is soms een grote aanslag op de kleine ambtelijke organisatie, die daarvoor ander werk moeten laten liggen en roepen bij college en organisatie soms het gevoel op dat er weinig vertrouwen is. Hetzelfde gevoelde gebrek aan vertrouwen en het gevoel dat men snel wordt afgerekend, weerhoudt het college er ook van om de raad meer als klankbord te gebruiken en meer informatie te delen.

Schone lei
Het jaar 2021 lijkt bij uitstek geschikt om de verhoudingen in de gemeenteraad van Waterland te verbeteren, schrijft Heldoorn. Een jaar geleden is na een periode van heftige discussie besloten om als zelfstandige gemeente door te gaan. Er is een nieuwe gemeentesecretaris en raadsgriffier en per 11 maart een nieuwe burgemeester: Marian van der Weele. ‘Burgemeester en raadsgriffier zijn essentieel voor een veranderingsproces van de raad. Het is nu een goed moment om oude vormen, gedachten en vetes achter te laten en met een schone lei te beginnen.’

Aanbevelingen
Een cultuurveranderingsproces van een gemeenteraad is een zaak van lange adem. Maar je moet wel een keer beginnen, aldus Heldoorn. Hij heeft vijf aanbevelingen: waardeer de verschillende politieke opvattingen, relativeer: maak uzelf als gemeenteraad niet belangrijker dan nodig is, beëindig discussies na besluitvorming, beperk discussies tot de zakelijke overleggen en maak dan niet alles politiek. Als suggestie geeft hij om het fractievoorzittersoverleg en de agendacommissie te splitsen. Het eerste overleg zou dan ook kunnen worden gebruikt voor evaluaties van raadsvergaderingen.

'Retro-monistisch'
Als tweede suggestie geeft hij om een aansprekend introductieprogramma voor nieuwe raadsleden te organiseren. Ook zou de raad zich moeten bevrijden van de tijdsklem door een reservedatum te reserveren voor eventuele uitloop na elf uur. Verder betekent dualisme ook dat de raadsleden zich meer op elkaar dan op het college richten. ‘De wijze waarop men in raadsdiscussies nu nog vaak op het college is gericht, lijkt retro-monistisch.’ Tot slot raadt Heldoorn de raad aan om debattraining te volgen. ‘Een smal begrip voor het veranderingstraject dat de raad met externe begeleiding zou kunnen volgen. De ervaring in andere gemeenten leert dat draagvlak en externe begeleiding belangrijke voorwaarden voor verandering zijn.’