Louter jaknikkers

Wie herinnert zich niet de ambtenaar die vorig jaar in Binnenlands Bestuur openbaarde hoe hem te verstaan werd gegeven zijn bek te houden over de Omgevingswet. Op straffe van berisping verboden zijn leidinggevenden hem zich nog langer kritisch uit te laten over die wet. In wat de Toeslagenaffaire is gaan heten, speelde zich soortgelijk machtsvertoon af.

‘Gewoon terug in zijn hok.’ Dat moest een Gelderse ambtenaar van PVV-Statenlid Marjolein Faber toen hij erop wees dat een aangenomen motie die opriep dat er altijd vlees in het bedrijfsrestaurant beschikbaar moest zijn tegen de doelstellingen van de provincie inging. Meer vlees betekent immers meer uitstoot van broeikasgassen en dat wil de provincie zelf niet.

Sommige politici en leidinggevenden kwijlen bij de gedachte aan een lijnorganisatie van louter jaknikkende dienstkloppers die doen wat er bevolen wordt.

Ongeacht of dat strijdig is met de Grondwet of internationale verdragen.

Erik Pool verwoordt in dit themanummer over verzet wat een ambtenaar te doen staat. ‘Er zit een grens aan het primaat van de politiek, en die moet je als beroepsgroep markeren. Dan is tegenspraak een plicht.’ Makkelijk is dat volgens hem niet, want het is wel de baas die bepaalt hoe je carrière verloopt. 

Een van de helden van dit jaar vind ik Ruben Schilt. Het PvdAraadslid in Dordrecht dat geheime stukken naar buiten bracht over de deal die Chemours in het geniep wilde sluiten met omliggende gemeenten. De fabriek, die jarenlang willens en wetens het levensgevaarlijke PFAS loosde, wilde de schade afkopen. In ruil voor een paar miljoen moesten gemeenten afzien van procedures.

De doofpot, zeg maar. Schilt kon de opgelegde vertrouwelijkheid over de voorgestelde handjeklap niet verenigen met zijn geweten. Het kostte hem zijn raadslidmaatschap. En dat niet alleen: de burgemeester deed aangifte van lekken en nu is het wachten of het OM overgaat tot vervolging.

Erg benieuwd of daar ook nog ambtenaren zitten die hun geweten de ruimte durven te geven.