Ambtenaar als muts

Afgelopen maand was het weer raak. Bij de presentatie van het rapport Elias met tal van terechte aanbevelingen om zo het tij te keren in het ongelukkige huwelijk ‘overheid & ICT’: ambtenaren worden gepositioneerd als mutsen.

Als goedbedoelde lozers die niet in staat zijn om dit soort vraagstukken op een professionele wijze georganiseerd te krijgen. Waarbij eindeloos veel belastinggeld weglekt. Moedwillig wordt verspild als het ware. Met bedragen die variëren van 1 tot maar liefst 5 miljard op jaarbasis. Oei. En dat is zeker niet de eerste keer dat dit zo wordt geschetst.
 

Het helpt om – als je naar dit vraagstuk kijkt – je even te verdiepen in de vraag waarom het gaat zoals het gaat. Wat feitelijk het probleem achter het probleem is. Zoals we dat hebben geleerd van de Amerikaanse statisticus Deming (de man van de kwaliteitsbeweging in Japan): verreweg de meeste problemen komen voort uit het systeem. En niet vanuit het functioneren van het individu. Deming was het dan ook die de bekende 80/20 regel heeft gepromoot. Gebaseerd op de ervaring dat 80% van de problemen terug te voeren is op de wijze waarop het werkproces is georganiseerd - en daarmee onder de politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid vallen.
 

Tsja. Ook ik ben in charge als ambtenaar – al meer dan een decennium overigens. Werk met passie aan de publieke zaak. Om zo iedere dag weer publieke waarde te creëren. Met veel plezier! En als ik zo kijk welke stappen we in de afgelopen jaren binnen de overheid hebben gemaakt: petje af.

Helemaal als je kijkt waar we vandaan kwamen – we hadden de twijfelachtige eer om eigenaar te zijn van een verre van gelukkige veranderhistorie. Voor wie het nog niet wist: er is in de afgelopen jaren een volstrekt andere wind gaan waaien. Met het oplossen van maatschappelijke vraagstukken als centrale opgave. Waarin het traditionele toko-denken plaats heeft gemaakt voor waardecreatie voor burger/ondernemer. In domeinen als zorg & welzijn, mobiliteit, onderwijs & cultuur, fysieke leefomgeving, veiligheid en de sociale sector. Om zo taaie problemen op te lossen.
 

En dat alles in een stelsel met een steeds korter wordende politieke cyclus. Want sinds begin deze eeuw hebben we in ons land een scala aan kabinetten zien komen en gaan. Waarmee de gemiddelde politieke cyclus is gehalveerd tot zo’n twee jaar – wat nog wordt versterkt door verschillende tussentijdse begrotingsakkoorden. Dat dit gevolgen heeft voor de wensen en eisen die aan de uitvoering worden gesteld blijkt wel uit de stapeling van nog te implementeren beleidsvoornemens. Met daarbij een toenemende vraag om die maatregelen in een alsmaar hoger tempo gerealiseerd te krijgen.
 

Waar tegelijkertijd sprake is van oplopende spanning in de aansturing: een soort van botsende stelsels. Tussen verticaal – vanuit topdown gestuurde pijlers van afgebakende vakministeries met verantwoordelijke bewindspersonen – en horizontaal. Vanuit netwerken en domeinen. Die in elkaar overlopen, volop in onderlinge interactie. Over de grenzen van onze eigen instituties, zonder barrières. Middels slimme vormen van samenwerking, zowel publiek-publiek als publiek-privaat.

Mogelijk gemaakt door innovatieve toepassing van internet en ICT. Sturend op onderlinge complementariteit ter operationalisering van het beproefde win/win concept. In termen van houding en gedrag: de slag van hiërarchie en control naar gelijkwaardige verbinding, respect en vertrouwen. Gestuurd door waarden, samenwerking, heldere doelen en verbinding.
 

En dat alles in combinatie met een flinke krimpopgave. Met heftige taakstellingen (die allemaal al netjes zijn ingeboekt), waar jongeren de grootste uittreders zijn (domweg omdat we ze geen plek kunnen aanbieden) en met star loongebouw dat al jaren op de nullijn staat.
 

Al met al een bijzondere uitdaging. Wat het werken in het publieke domein ook zo interessant maakt. Jammer alleen dat die waardering en erkenning achterblijft. Kan helpen als we als ambtenaren meer ons laten horen. Meer trots uitstralen op datgene wat we allemaal voor elkaar weten te fiksen.  Welke problemen we allemaal oplossen. Iedere dag weer opnieuw. Opdat we niet meer worden weggezet als amateurs of bureaucraten. Waarbij die laatste lettergreep uit het woord ‘ambtenaar’ soms nog iets te dominant wordt gepositioneerd…
 

Want laten we wel wezen: een krachtige economie – met een prominente plek in de wereldwijde top twintig – kan écht niet zonder een goed geëquipeerde overheid. Met professionals die als geen ander weten wat het dienen van de publieke zaak betekent.

Dirk-Jan de Bruijn