‘Maak van raadslidmaatschap fulltime baan’

Gemeenteraden zijn geen goede afspiegeling van de samenleving. Een derde van de raadsleden is een vrouw en een vijfde heeft een migratieachtergrond. Een meerderheid van de raadsleden vindt dat de gemeente baat heeft bij meer diversiteit. Hoewel politieke partijen de kandidaten selecteren kan de raad hier wel degelijk een rol in spelen. ‘Het raadslidmaatschap als fulltime baan kan een deel van de oplossing zijn.’

Betere acceptatie van de democratie
Na een genuanceerd begin van de beantwoording van de vraag of het raadslidmaatschap niet een fulltime baan zou moeten zijn om diversiteit te realiseren, besloot Zahra Runderkamp, politicoloog en diversiteitsonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam toch volmondig ‘ja’ te zeggen. Dat deed ze op de Dag van de Raad tijdens haar webinar over het belang van een diverse gemeenteraad. Ze legt uit dat dit belang ligt in legitimiteit, representativiteit en meerwaarde. Diversiteit zorgt voor meer draagvlak en betere acceptatie van de democratie, draagt bij aan politiek vertrouwen, verhoogt acceptatie van verkiezingsuitslagen en versterkt sociale cohesie. Ondervertegenwoordigde groepen voelen zich bij meer diversiteit gezien en gehoord, het levert nieuwe rolmodellen op en stereotypes worden doorbroken.

Andere onderwerpen en perspectieven
Verder presteert een divers team beter, dus ook een gemeenteraad of parlement. Politici met diverse achtergronden brengen onderwerpen en perspectieven mee in de politiek die anders misschien over het hoofd worden gezien. ‘Vrouwelijke raadsleden en migranten stellen andere vragen, zoals over discriminatie op de woningmarkt en de plaatselijke viering van Keti Koti.’ Dat zijn een hoop voordelen, maar in de praktijk is het gemiddelde raadslid een autochtone, hoogopgeleide man van 53 jaar. Er is dus nog een hoop werk aan de winkel voor de 59 procent van de raadsleden die meer diversiteit in de raad wil, zoals bleek uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Overigens vindt een kwart van de raadsleden dat de raad daar geen baat bij heeft en denkt 85 procent belangen van inwoners met een andere achtergrond goed te vertegenwoordigen. Volgens Runderkamp zit er wel ‘een einde aan inlevingsvermogen’. ‘Zeker als het gaat over grote onderwerpen die zorgen voor veel discussie. Een breder scala aan raadsleden is dan belangrijk.’

Lokale politiek is kweekvijver
Waarom is diversiteit in het bijzonder in de lokale politiek dan zo belangrijk? Runderkamp vindt het belangrijk om daar argumenten voor aan te leveren. De lokale politiek staat natuurlijk dichtbij de burgers, maar is ook een kweekvijver van politiek talent voor nationaal niveau. ‘Hoe meer verschillende vissen in de kweekvijver, des te beter.’ Daarbij staan tegenover de 150 Tweede Kamerleden maar liefst 9000 actieve lokale politici. ‘Daar is veel ruimte om dit vraagstuk uit te werken.’ En het lidmaatschap van de raad is een parttime functie. ‘Door het principe van lekenbestuur en de link met de samenleving zou iedereen politiek actief kunnen worden. Lukt dat ook en hoe?’ Daarbij zijn grote onderwerpen door de drie decentralisaties, met name in het sociaal domein, op de lokale agenda gezet. ‘En wat ik ook een interessante vraag vind is: hoe kunnen vertegenwoordigers van onze representatieve democratie zelf meer inclusief te werk gaan?’

Drempels zijn maatschappelijk
Zelf onderzocht Runderkamp de hoge uitval van politici. Dat gebeurt vooral onder vrouwen en burgers met een migratieachtergrond. Ze noemde haar rapport ‘Schaken op meerdere borden tegelijk’. ‘Daar zit een kern in. Een vrouwelijke respondent zei tegen mij: ik heb een parttime baan en zorgtaken en de politiek. We moeten goed nadenken of de politiek nog wel ‘te doen’ is en ook voor wie wel en wie niet?’ Drempels zijn vooral maatschappelijk, merkt Runderkamp. Verdeling van zorgtaken in Nederland speelt mee, ook bij politici. Ook is er de loonkloof tussen mannen en vrouwen. En in belangrijke mate beeldvorming: er zijnrolmodellen nodig. De coronatijd speelt een rol in het verbeteren van de diversiteit vanwege het toegenomen digitale vergaderen. 'De nadruk lag vaak op fysieke aanwezigheid, maar nu meer op het op afstand werk doen. Dat is een stap die heel goed is. Daar zitten drempels in waar we nu overheen gaan stappen.'

Vraag en aanbod
De rekrutering van kandidaten is een kwestie van vraag en aanbod. Om zich aan te melden bij een politieke partij moet iemand zich daarvoor toegerust voelen. Tijd, geld en motivatie spelen hierbij belangrijke rol. ‘U zult hier enigszins tegenin moeten gaan en de mensen actief aanspreken. Vrouwen moet je bijvoorbeeld meerdere keren vragen.’ Vrouwelijke rolmodellen spelen ook een belangrijke rol. Wat hielp is dat er bij de Tweede Kamerverkiezingen veel vrouwelijke lijsttrekkers waren. ‘Vrouwen zien dan: de politiek is ook voor mij. Daar kunnen raadsleden ook een bijdrage aan leveren door die vrouwen uit te lichten. Zo kun je breder rekruteren. Politieke partijen kunnen beter en diverser rekruteren en actiever scouten.’

Fulltime functie
En dan nog even terugkomend op de fulltime baan. De kracht van het lokale raadslidmaatschap is weliswaar ook de brugfunctie met de maatschappij, stelt Runderkamp. Dat is ook de reden voor de ‘parttime’ vormgeving van het raadslidmaatschap. ‘Maar gebrek aan tijd, geld en energie ligt nu onder die gebrekkige diversiteit. Je moet het je kunnen veroorloven om zoveel tijd in te zetten voor de raad. Je moet er geld voor hebben, met een parttime baan in het bijzonder. De vergoeding is weer een apart onderwerp, maar het ligt allemaal onder die diversiteit. We kunnen het niet los van elkaar zien. Ja, ik vind het dus een goed voorstel. Een fulltime functie zou een deel van de oplossing kunnen zijn.’