Veilig werkklimaat kan niet zonder spelregels

Het onderzoeksrapport van de Commissie Van Rijn naar grensoverschrijdend gedrag binnen de publieke omroep laat een angstcultuur zien die, in de woorden van de Wet bescherming klokkenluiders, waarschijnlijk ook wel een misstand van maatschappelijk belang is. Volgens Wilbert Tomesen kan een alomvattend integriteitsbeleid eraan bijdragen dat deze angstcultuur in de kiem wordt gesmoord.

Misstanden op het werk beginnen vaak klein en zijn lang niet altijd, en zeker niet in het begin, ‘van maatschappelijk belang’, zoals de wet bedoelt. In ‘Niets gezien, niets gehoord en niets gedaan - de zoekgemaakte verantwoordelijkheid’ schetst de Commissie Van Rijn aan de hand van indringende voorbeelden grensoverschrijdend gedrag binnen de publieke omroep. Dit gedrag en de sociale onveiligheid die werknemers ervoeren hebben geleid tot een angstcultuur op de werkvloer. De aard en het structurele karakter van de gedragingen en het feit dat de onderzoekscommissie het werken bij de publieke omroep beschrijft als 'het leveren van een bijdrage aan verbinding binnen onze samenleving', maken bovendien de toepasselijkheid van de Wet bescherming klokkenluiders waarschijnlijk. Al gaat de Commissie in haar rapport niet zover.

Er gaat natuurlijk binnen elke organisatie wel eens wat mis. En dan komen mensen ook heus wel vaak voor elkaar op, in en tussen alle geledingen: zo doen we dat hier niet! Problemen ontstaan wanneer ingesleten foutieve gedragingen niet worden herkend of genegeerd en niet worden gecorrigeerd of (eventueel) gesanctioneerd. Het kan dan gaan om wat wordt gezegd of daadwerkelijk gedaan of over de overschrijding van harde normen voor veiligheid,  financiën of volksgezondheid. En daarmee dus ook om situaties die direct of indirect impact kunnen hebben op ons collectieve belang bij een veilige en integere werkomgeving. Een goed ingericht integriteitsbeleid, met voldoende checks & balances kan dan helpen om vroegtijdig signalen te herkennen, er adequaat op te reageren en, zo nodig, in te grijpen.

Het onderscheid tussen een integriteitsschending of een misstand is niet altijd scherp te maken. Dat hoeft ook niet, maar er zijn situaties waarin het vermogen om informeel ontsporingen tegen te gaan (te) zwak is. Formeel beleid is dan heel belangrijk: één duidelijk, herkenbaar en goed geregeld loket, waar misstandvermoedens én integriteitsschendingen én grensoverschrijdende gedragingen kunnen worden gemeld. Maar ook met onafhankelijke vertrouwenspersonen en met op schrift gestelde meldprocedures. Een alomvattend integriteitsbeleid, waar leiding, medezeggenschap en medewerkers zich senang bij voelen, is bovendien een remedie tegen de ‘wildgroei van regelingen en afwijkende procedures’ waar Van Rijn terecht voor waarschuwt.

Uiteraard dienen een dergelijk integriteitsbeleid en het belang van een open ‘speak-up -cultuur' ook uitgedragen te worden door leidinggevenden. Het is de plicht van de leidinggevenden om voor duidelijke en vindbare regels en procedures te zorgen en zich daar dan, volmondig en oprecht, achter te scharen. Grote kans dat zo ook die ‘zoekgemaakte verantwoordelijkheid’ wordt hervonden.

De conclusie van het Huis voor Klokkenluiders is dat de combinatie van behoorlijke omgangsvormen (gewoon een beetje normaal doen!) en duidelijke, op schrift gestelde procedures en afspraken, bijdraagt aan een werkomgeving waarin mensen graag verkeren en tot hun recht kunnen komen. Dat werkklimaat kan niet zonder spelregels.

Wilbert Tomesen is voorzitter van het Huis voor Klokkenluiders