‘Ze moeten mij niet zielig gaan vinden’

Burgemeester Marc Witteman is ernstig ziek

Marc Witteman is enigszins verlaat. Krijg je ervan als je de kankerspecialisten in het Antoni van Leeuwenhoek bestookt met vragen en ook nog verwacht dat ze in begrijpelijk Nederlands antwoord geven. ‘Je bent bestuurder van je eigen gezondheid. Net als de ambtenaren in het gemeentehuis weten de specialisten in het ziekenhuis veel meer dan ik, maar uiteindelijk bepaal ik wat er gaat gebeuren. Het was een belangrijke afspraak, want ik wilde weten of zij hetzelfde vinden als wat artsen tot nu toe tegen mij hebben gezegd. Dat was het geval. Dat is dan wel weer prettig; niet te veel tegengestelde meningen’, zegt de burgemeester van Stichtse Vecht met een welhaast Reviaans gevoel voor humor. Er zal vanochtend aan de schilderachtige Vecht trouwens meer gelachen worden, maar ook geweend.

Burgemeester Witteman (56) berichtte de inwoners van Stichtse Vecht (63.000 inwoners in twaalf dorpen) begin mei dat hij longkanker heeft en dat genezing niet meer mogelijk is. Twee weken later kwam hij op Facebook met een nieuw ongeluksbericht: uit verder onderzoek was gebleken dat de kanker is uitgezaaid over zijn lichaam. Witteman: ‘Je merkt in de gesprekken met artsen dat we nog heel veel níet weten over kanker. Dat ik niet beter word, dat weet iedereen wel. Ik schijn nog acht tot twaalf maanden te leven. Er is een kans van 40 procent dat ik goed op de chemo reageer, maar wanneer slaat de behandeling aan en wanneer niet?’

Volgende maand bekijken de specialisten de resultaten van Wittemans chemotherapie, waarna mogelijk wordt besloten tot een experiment. Marc Witteman: ‘Een vriend en oud-wethouder in Leiden is huisarts en vertelde mij over het levensverlengende CimaVax-vaccin dat in Cuba tegen longkanker wordt gebruikt, maar dat hier niet op de markt is. Ik heb weinig te verliezen en ik zou morgen in het vliegtuig naar Havana kunnen stappen, maar daar wacht ik mee. De artsen hebben mij ervan overtuigd dat ik eerst de beproefde behandelingen moet ondergaan.’

Drempel verlagen
Burgemeester Witteman had even moeten nadenken over het voorstel om in Maarssen te komen praten over ‘de zieke burgemeester’, maar uiteindelijk leek het hem een wel goed idee. ‘Als je beweert dat je een benaderbare bestuurder bent, dan moet je dat ook zijn, zelfs, of misschien wel juist, als je op je kwetsbaarst bent’, zegt hij in zijn werkkamer in de uit 1754 stammende buitenplaats Goudestein.

‘De kanker heeft grote invloed op mijn functioneren. Ik heb pijn aan mijn borst en heupen, ik loop langzamer en ik ben snel moe. Je hebt burgemeesters die dat zo lang mogelijk verborgen houden. Mensen gaan dan van alles vermoeden en behandelen je vervolgens anders, zonder dat je dat zelf in de gaten hebt.’

Marc Witteman stopte niets weg, maar viel met zijn jobstijding met de deur in huis. ‘Dat deed ik ook om de drempel te verlagen. Als mensen het niet eng meer vinden om bij je naar binnen te stappen, dan vertellen ze misschien eerder dat je je werk niet goed doet’, zegt hij. En dat is belangrijk, want Witteman koestert het burgemeesterschap. ‘Het werk dat ik doe is mooi en het helpt mij om de ziekte te verwerken. Er is een dubbel belang; daar ben ik eerlijk in. Ik heb contact gehad met drie collega’s die in hetzelfde schuitje zitten. Tot nu toe zeggen ze allemaal: ik ga door met mijn werk. Voorop staat dat ze in het belang van de samenleving goed werk willen afleveren, maar ze hebben óók het idee dat het snel afgelopen is als ze stoppen. Dat heb ik ook. Maar dat werkt alleen als mensen eerlijk tegen je blijven.’

De vorig jaar aan de gevolgen van longkanker gestorven voetbalfilosoof en taalgeweldenaar Johan Cruijff past met een van zijn apodictische stellingen in ieder interview. Zo ook vandaag aan de Vecht, als Marc Witteman vertelt over het effect van zijn ziekte op het advieswerk van de ambtenaren. Witteman: ‘Ik heb niet meer de kracht om enorme stukken te lezen, heb ik tegen de ambtenaren gezegd. Als het ooit belangrijk was om beknopt te adviseren, dan is het nú. Ik maak een beetje misbruik van mijn ziekte. Met korte stukken en compacte adviezen kan ik veel meer doen dan ik voorheen met lange adviezen deed.’ (U begrijpt welke wijsheid van Cruijff hier van toepassing is, en dat vindt Witteman ook.)

De medewerkers ‘vernieuwen’ zich, denkt burgemeester Witteman, omdat hij ook voor hen geen verstoppertje speelt. ‘Ik heb de gemeenteambtenaren in de kantine eerlijk mijn verhaal verteld. Ik heb gezegd: “Ik wil niet dat jullie beslissingen voor mij gaan nemen, maar, als je wat voor mij wilt doen, geef scherpe adviezen.” En misschien dat de wethouders ook wel een beetje blij zijn dat ik zeg: “Alles wat jullie kunnen, moet je zelf doen.”’

Meer adrenaline
Burgemeester Witteman heeft de afgelopen weken een aantal taken overgedragen aan zijn collega’s in het college. De energie is er gewoon niet meer. ‘Ik was heel actief met seminars en cursussen; dat heeft weinig zin meer. Ik werk nog zo’n tweeëneenhalve dag in de week, maar ik heb het gevoel dat de afgelopen weken meer adrenaline door mijn lijf stroomde dan daarvoor.’

Witteman concentreert zich op de corebusiness van de burgemeester: openbare orde en veiligheid en het voorzitterschap van de gemeenteraad en het college. ‘De laatste raadsvergadering liep perfect. Niemand durfde wat te zeggen, haha. Ik mag graag af en toe een cynische grap maken. Ik voel meer drang om mijn werk goed te doen. Maar als het zielig wordt of als ik gekke dingen ga doen, dan moeten vrienden, familie en ambtenaren dat zeggen. Dat geldt ook voor de gemeenteraad: jullie controleren mij. Haal het niet in je hoofd te verzaken omdat ik zo zielig ben. Ik heb met mijzelf afgesproken dat ik dan ook niet eigenwijs ga doen.’

‘De dingen die ik nog doe, doe ik denk ik goed’, zegt burgemeester Witteman. ‘Op de momenten die ertoe doen, sta ik er.’ Als er een zwemverbod uitgevaardigd moet worden bij een bruggetje over de Vecht, maar ook als 1.400 schoolkinderen tijdens de avondvierdaagse langs Goudestein lopen of een diamanten bruidspaar, zoals vanmiddag, hoopt op een bloemetje van de burgemeester.

‘Vorige week was ik in Kockengen bij het echtpaar Brandhorst- Van Rooijen. Mijn ziekte is daar even ter sprake gekomen, maar we hebben vooral ontzettend zitten lachen. Bij mijn afscheid bedankte ik de familie. “Eindelijk weer gelachen.” En dat blijf ik doen. Als jij nu te horen krijgt dat je nog maximaal een jaar te leven hebt, dan kruip je toch ook niet in een hoekje? Dan probeer je toch wat bijzonders van de resterende tijd te maken? Natuurlijk, je moet wennen aan de gedachte dat het einde nabij is, maar dan maak je toch een lijstje?’

Een exotische bucket list heeft Marc Witteman niet. ‘Ik geloof dat ik die film heb gezien, ik weet het niet meer. Of ik ga kijken? Misschien is het daar wel het moment voor, hoewel ik nu wat zorgvuldiger met mijn tijd omga. Bovenaan mijn lijstje staat dat ik dit werk nog een tijdje wil doen. Skydiven en dat soort dingen ga ik niet doen. Ik heb veel van de wereld gezien, dus dat hoeft niet meer. Over een paar dagen gaan we naar mijn dochter in Zwitserland. Ik heb twee weken geleden een mooie drone gekocht; dat was een jongensdroom. Ik ontdekte dat ik in een buurt woon met weinig restricties. Kijk, deze opname heb ik onlangs gemaakt.’

Witteman tovert een haarscherp filmpje uit zijn tablet van de vaartjes in Kockengen. ‘Misschien dat ik deze buitenplaats ook op video ga zetten. De drone kunnen de kinderen goed verkopen als ik er niet meer ben.’

Gebedsgenezers
Medewerkers en raadsleden lopen niet gegeneerd met een wijde boog om de burgemeester heen. En in de gemeente is zijn ziekte ook geen ‘heet hangtaboe’. Witteman ontving honderden kaartjes, brieven, appjes en mailtjes. ‘De reacties vertellen het verhaal waarom ik doorga. Ik heb iedereen geantwoord. Er zaten aardige tips tussen, naast de gebedsgenezers die mij werden aangereikt.’

En hij ontving sms’jes en telefoontjes. Want dat is ook Witteman: hij staat gewoon met zijn mobiele nummer op de gemeentesite (06-81998330). ‘Het idee kwam een beetje van Bas Eenhoorn, die dat ook deed. Iedereen snapt dat je de burgemeester niet gaat lastigvallen om een niemendalletje. Ik word een paar keer in de week gebeld, en daarvan zeg ik doorgaans: het is goed dat u mij belt. Je kunt veel problemen oplossen door naar mensen te luisteren.’

Waarom zou een moderne burgemeester zijn mobiele nummer dan geheim willen houden? ‘Uit angst’, zegt Witteman, ‘terwijl je er voor de inwoners bent. Ik snap niet hoe je je dan kunt verschuilen achter een algemeen telefoonnummer.’ Witteman baarde opzien in bestuurlijk Nederland, toen hij na zijn aantreden een rondgang maakte langs keukentafels in buitenplaatsen, woonarken en doorzonwoningen in Stichtse Vecht. Hij schoof 107 keer bij Jan en alleman aan voor het avondeten. Foto op Facebook na ieder eetbezoek. En hij ging ‘s zomers aan de slag als stagiair. ‘Pak uit, T-shirt aan.’ Aanpakken op een partyboot, in de dagverzorging, bij een uitvaartorganisatie of op een moestuin. Ook deze zomer staan stages op het programma. ‘Ik heb in die weken ontzettend mooie gesprekken gevoerd. Je wilt weten waarom mensen doen wat ze doen en wat de gemeente voor hen kan betekenen. Lange gesprekken die je als burgemeester anders nooit voert. De mensen reageren nu ook op Facebook. Maar de nieuwe stages gaan te veel energie kosten. Dat red ik niet. We moeten iets anders bedenken.’

Tranen
En dan valt hij stil. Tranen biggelen over zijn wangen. Zullen we stoppen? ‘Nee, nee, het is goed. Emotie hoort erbij. Het is niet erg; zonder emotie kun je je werk ook niet doen. Het hoort een beetje bij mij. Bij mijn afscheidstoespraken in Hillegom, Warmond, Leiden en Lelystad zat altijd emotie in mijn stem. Dat zal in Maarssen niet anders zijn.’ Witteman pakt een glas water. ‘Dit is de tweede keer dat ik begin te huilen; de eerste keer was toen ik de gemeentesecretaris en de eerste loco vertelde over mijn ziekte. De rollen zijn eigenlijk altijd omgedraaid als ik met mensen over mijn ziekte praat. Dan probeer ik juist hén gerust te stellen. Dit overkomt mij niet als ik de ambtsketen omdoe. Maar als ik hier last van ga krijgen tijdens de collegevergadering of in de raad, dan moet ik mij afvragen of ik wel burgemeester kan blijven. Mensen moeten mij niet zielig gaan vinden.’

CV
Marc Witteman werd op 24 februari 1961 geboren in Hillegom. Witteman werkte in de jaren tachtig en negentig bij de KLM. In 1990 werd hij voor de PvdA gekozen in de gemeenteraad van Hillegom. In 1998 werd Witteman wethouder in die gemeente. Van 1 januari 2005 tot januari 2006 was hij waarnemend burgemeester van Warmond. Van april 2006 tot april 2010 was Witteman wethouder in Leiden. Van september 2010 tot januari 2015 was hij gedeputeerde in Flevoland. Eind januari van dat jaar werd Witteman burgemeester van Stichtse Vecht. Op 3 mei berichtte hij de inwoners van de Utrechtse gemeente dat hij ongeneeslijk ziek is.