WRR: Onthypen bestuur in handen van Tweede Kamer

Voor het aanzien van het openbaar bestuur zou het goed zijn als het politieke debat minder hyperig wordt. Het politieke debat zou fundamenteler moeten en hét orgaan dat daarvoor kan en moet zorgen is de volksvertegenwoordiging, vinden WRR-raadslid Jan Willem Holtslag en WRR-onderzoeker Huub Dijstelbloem, hoofdauteurs van de afgelopen maandag gepresenteerde verkenning Het gezicht van de publieke zaak.

Holtslag: ‘De spoeddebatten dwingen bestuurders tot hyperreacties. Ze moeten snel reageren, maar grote organisaties als ministeries kunnen het tempo van de media niet bijbenen. Als openbaar bestuur sta je altijd op achterstand. De dynamiek in de media en de dynamiek in de politiek hebben hun logische samenhang verloren. We hebben de volksvertegenwoordiging nodig om balans te krijgen. Het is het enige forum dat dat debat kan voeren.’

In het onderzoek van het adviesorgaan van het kabinet ontbreken voorstellen als een forse reorganisatie van de rijksdienst, het beperken van het aantal ministers en het schrappen van bestuurslagen. De onderzoekers hebben zich vooral de vraag gesteld: wat is er aan de hand met het openbaar bestuur?

Holtslag: ‘Het openbaar bestuur moet bindend zijn, treedt handelend op , heeft respect voor andere opvattingen en minderheden, en moet controleerbaar zijn. Dat zijn de vier kenmerken van het openbaar bestuur. Door fragmentering en versplintering, de verzelfstandiging van taken, is de politiek onzichtbaar geworden. Burgers voelen zich niet meer gehoord waardoor het openbaar bestuur aan vertrouwen en gezag heeft verloren.’

Zijn collega-auteur Dijstelbloem wijst op een versmalling in het denken over het publieke karakter van het bestuur: ‘In het bestuur ligt de nadruk op controle, doordat heel veel taken zijn afgestoten. Als bestuur zit je dus altijd in de reactie. Het gevolg is dat ook burgers de monitorrol op zich nemen en ministers en andere politieke bestuurders alleen nog maar beoordelen op de vraag of ze geen fout hebben gemaakt. Daardoor wordt het openbaar bestuur versmald en vergeet je dat je een bindend, handelend en diversifiërend karakter van het openbaar bestuur moet uitstralen.’

Zichtbaar

De WRR-publicatie schetst hoe het bestuur vanuit een maatschappelijke oriëntatie - gericht op de wensen van burgers en bedrijven - wil opereren, terwijl tegelijkertijd veel taken zijn verplaatst naar Europa, naar zelfstandige bestuursorganen (zbo’s) en maatschappelijke instellingen.

Het parlement heeft feitelijk een praktisch onzichtbare relatie met Europa, zbo’s en maatschappelijke instellingen, waar de publieke keuzes worden gemaakt. Het parlement moet zichzelf weer zichtbaar maken, concludeert de WRR in de verkenning en meer reflectie aan de dag leggen. Dus niet het spoeddebat voeren over wat er fout ging op het spoor door overvloedige sneeuwval, maar het debat over de taken van ProRail.

Holtslag: ‘Gelukkig gebeurt dat al.Als de jeugdzorg niet werkt, zie ik dat onder leiding van PvdA-kamerlid Pierre Heijnen de vraag in het parlement wordt gesteld of dat te maken kan hebben met de wet zoals we die als parlement hebben gemaakt. Dat is een praktisch punt van reflectie. Het kan leiden tot een grondig nakijken van de verdeling van taken. Een rol die op het lijf van het parlement is geschreven.

Een ander voorbeeld is de brief die de Tweede Kamer naar de minister van Buitenlandse Zaken heeft gestuurd over het werkprogramma van de Europese Commissie. De Kamer doet een poging om de regering te dwingen om over deze onderwerpen in Nederland een publiek debat te voeren. Het gaat over keuzes in onderwerpen die veertien Kamercommissies raken.’

Primaat

De Tweede Kamer moet weliswaar initiatiefrijker zijn, maar daarmee is niet gezegd dat het parlement altijd het politieke primaat naar zich toe moet trekken, vindt de WRR. Holtslag: ‘Het gaat er niet om dat alles weer centraal vanuit Den Haag moet worden aangestuurd. Het opeisen van het politieke primaat is prima als het gaat om het aansturen van de ambtenaren van de departementen, maar het werkt niet om de jeugdzorg te behandelen alsof die rechtstreeks in dienst van de minister staat. Uiteindelijk gaat wetgeving over de normering van maatschappelijk gedrag. Als de wet niet werkt, moet je dus als volksvertegenwoordiging in een publiek debat nagaan of je de wet als wetgever goed hebt ingeregeld.’

Dijstelbloem: ‘Het parlement moet in een goede positie komen ten opzichte van het functionele bestuur. Dat kan ook door het horen van directeuren van zelfstandige bestuursorganen. Op die manier kan het parlement het gezicht zijn van het publieke debat. En zo kun je komen tot een voorzichtige renaissance van het openbaar bestuur.’

Holtslag: ‘Het is ook een oproep om als parlement een plaats in de Europese wetgeving te veroveren. Wat mij betreft zou het heel verrijkend zijn als de Nederlandse Europarlementariërs ook aan dat Kamerdebat deelnemen. Het reglement van orde maakt dat al mogelijk.’

Het gezicht van de publieke zaak - Openbaar bestuur onder ogen, Huub Dijstelbloem, Paul den Hoed, Jan Willem Holtslag en Steven Schouten (red.), Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Amsterdam University Press, 2010.