Wonderland

Hij won in 2006 de interne strijd met Rita Verdonk om het partijleiderschap van de VVD, maar die overwinning leek lange tijd niet meer dan een Pyrrhus-overwinning. Hij was nu wel de aanvoerder van de liberalen maar leek alleen maar op een groot verlies af te stevenen. Wilders was al eerder vertrokken, en met het verdwijnen van Rita Verdonk in 2007 leek ook de rechtse kiezer zich definitief van de VVD te hebben afgekeerd. Jaren lang lag Rutte onder vuur. Hans van Baalen ging weg naar Europa, Henk Kamp verdween naar onze voormalige koloniën in de West, en die transfers leken ook alleen maar te bewijzen dat de VVD zich eens en voor goed tot een sociaal-liberale partij had ontwikkeld.

Hij is dit jaar vooral op vakantie, of in ieder geval lange tijd onzichtbaar geweest. Maar ineens stond hij bovenaan in de peilingen. En dat staat hij nog steeds. De kans is daarmee niet denkbeeldig dat de VVD voor het eerst de premier van Nederland mag gaan leveren. Daarmee is Rutte electoraal zelfs succesvoller dan Frits Bolkestein, die in 1998 een record van 38 zetels bij Tweede-Kamerverkiezingen scoorde, maar verloor van Wim Kok (en daarna naar Brussel vertrok).

En Rutte maakt geen fouten. Zowel in het eerste lijsttrekkersdebat, afgelopen vrijdag op radio 1, als bij het premiersdebat, zondagavond bij RTL4, weerde hij zich helder en kranig. Balkenende staat in de peilingen ver achter, en niet oppositieleider Rutte hoeft de aanval op de zittende premier te openen maar die premier moet al zijn energie steken in felle aanvallen op Rutte.

Wat nu precies de redenen van dit onverwachte succes van Rutte zijn?

Het lijdt geen twijfel dat Rutte zijn nieuwe kiezers bij het CDA en de PVV weghaalt. Een algemene reden voor zijn populariteit is het toegenomen besef onder kiezers dat ons land nu werkelijk financieel en sociaal-economisch in een crisis verkeert en dat je onder die omstandigheden je portemonnee het beste  aan de VVD kunt toevertrouwen. De maatregelen zijn hard en gaan van ‘auw!’, maar zijn nodig.

CDA’ers lopen over omdat zij het vertrouwen in de huidige politiek leider kwijt zijn. Balkenende is ongetwijfeld al verschillende keren een wonder van een come back kid geweest maar staat nu zo kort voor de verkiezingsdatum op zo’n grote achterstand dat het zo goed als ondenkbaar lijkt dat hij Rutte alsnog zal inhalen. Hij probeert het door zijn CDA als een partij van stabiliteit en evenwicht te presenteren – tegenover de uitersten van het softe en onverantwoordelijke geldverbrassen van de PvdA en het ‘onfatsoenlijke’ snoeien van de VVD, maar die aanpak slaat vooralsnog niet aan.

Potentiële PVV-stemmers begrijpen dat Wilders economisch links is en niet bereid is de maatregelen te nemen die in deze tijd gewoon nodig zijn. En ze begrijpen dat hij niet werkelijk serieus is, en in ieder geval geen verantwoordelijkheid durft te nemen. Hij dook daar in Almere en Den Haag voor weg door onmogelijke voorwaarden te stellen (een verbod op hoofddoeken) en doet dat nu ook landelijk door de verhoging van de AOW-leeftijd als breekpunt te presenteren. Daarmee houdt hij alleen de SP als coalitiepartner over, en samen vormen deze partijen toch een blok van verliezers. En dat terwijl deze partijen op de radicale vleugels het politieke midden tot voor kort nog uiteen leken te scheuren. Maar Wilders loopt nu terug in de peilingen en Rutte, zijn oud-leerling, stijgt.

Ondertussen kende Rutte de afgelopen dagen één zwak moment, namelijk toen Balkenende hem uitdaagde van de hypotheekrenteaftrek een breekpunt te maken, zoals ook het CDA dat doet. Rutte zei niet meer dan dat hij ‘pal staat’ voor die aftrek, en Frits Wester van RTL stelde terecht vast dat hij in die woordkeus geen garantie hoorde. Die wilde Rutte natuurlijk ook niet geven omdat hij de mogelijkheid van een coalitie met de PvdA niet nu al kan of wil uitsluiten. Paars-III blijft daarmee als een donkere wolk boven de markt hangen.

Tegelijk noemde Rutte zo’n coalitie ‘hoogst onwaarschijnlijk’ omdat de verschillen met de PvdA toch te groot zouden zijn. Maar met het recente besluit van de PvdA om net als de andere partijen toch concreet aan te geven hoe zij 30 miljard wil bezuinigen, ligt de politieke smoes op tafel die zo’n coalitie alsnog mogelijk maakt.

Als Rutte dat echt niet wil, gaat het de komende weken alleen nog over de vraag of hij premier wordt of onder Balkenende zal dienen, en gaat het er bij het CDA alleen nog maar om de vraag of zij Rutte weten in te halen of dat zij straks, met een vertrokken Balkenende, als tweede partij in een rechtse coalitie onder leiding van Rutte zullen aanschuiven.

Bart Jan Spruyt