‘Wij hebben onze nek uitgestoken’

Bestuurlijke aanpak Fort Oranje ontleed

Op 14 juli 2009 gaan 230 ambtenaren camping Fort Oranje in Rijsbergen op. Oogst: 6 wietkwekerijen, 20 buitenlandse werknemers zonder arbeidsvergunning, 27 in beslaggenomen auto’s en meerdere aanhoudingen, één wegens bedreiging. Er zijn meer prikacties tijdens het Zundertse burgemeesterschap van Leny Poppe-de Looff (CDA). Rond 2009 duikt de burgemeester actief in de problematiek op Fort Oranje. ‘Die kwam toen sterk naar boven. De politie kreeg veel meldingen en er kwam een wijziging van het bestemmingsplan aan’, vertelt ze nu.

Met betrokken partijen (politie, brandweer, Openbaar Ministerie, arbeidsinspectie en Belastingdienst) werd tot de prikactie besloten. ‘Onze focus lag op brandveiligheid. We hebben de eigenaar erop aangesproken en zijn in een aantal rechtszittingen in het gelijk gesteld. Uiteindelijk vond de rechter gebrekkige brandveiligheid niet proportioneel voor sluiting van de camping. We waren terug bij af, maar zijn integraal blijven controleren.’

De jaren daarna komt Fort Oranje in de aandacht van de Taskforce Brabant-Zeeland. Er gebeuren zaken die het daglicht niet kunnen verdragen en ondermijnend zijn, ook zorg en veiligheid zijn in het geding. Een vooronderzoek wordt gestart en de partijen besluiten tot een strafrechtelijke benadering van de camping. ‘Er waren milieuactiviteiten: afvalopslag. We wilden de eigenaar aanpakken. Er kwam veel naar boven: uitbuiting, veroordelingen, maar hij bleef buiten schot. Hij heeft een private onderneming en het is dan ontzettend lastig hem bij overtredingen aan te pakken.’

Dit is het speerpunt in het gesprek met Poppe-de Looff: in Nederland kun je een private onderneming niet in één keer aanpakken. Wel werd maandelijks integraal gehandhaafd. In 2016 jaar begint de dossiervorming en het werken naar een definitief besluit. Het dossier is nu bestuurlijk, strafrechtelijk en zorgtechnisch in orde. ‘Uiteindelijk gaven humanitaire gronden de doorslag voor de sluiting.’

In januari van dit jaar zegt voorzitter van de Taskforce en burgemeester van Tilburg Peter Noordanus dat burgemeesters recreatieparken moeten kunnen sluiten als deze bewust worden verwaarloosd. Hij ziet steeds meer verouderde vakantieparken vervallen tot criminele schuilplaatsen door falend toezicht. Uitbreiding van de wet is nodig. Dat scheelt veel slepende procedures. De gemeente Zundert wacht nog op één gerechtelijke uitspraak: de gemeente kreeg gelijk over een gebiedsverbod voor de eigenaar, het wegslepen van caravans en het overnemen van het beheer van de camping. Er loopt een voorlopige voorziening bij de Raad van State over sluiting van het park.

Veel jurisprudentie
‘We lopen spitsroeden’, aldus Poppe-de Looff. ‘Het zou geweldig zijn als we gelijk krijgen. We hebben veel jurisprudentie opgebouwd. Zorg dat er haakjes in de wetgeving komen, waardoor gemeenten direct tot sluiting over kunnen gaan. Wij hebben, geholpen door de gemeenten Tilburg en Breda, onze nek uitgestoken.’ Op 9 juni kondigt de gemeente Zundert de sluiting van de camping per 4 augustus aan. De gemeente is van de voorlopige voorziening uitgegaan. Gebruikelijk is dat dit een bestuursrechtelijk proces is, maar eigenaar Cees Engel meldt twee weken later de camping op 3 juli zelf te sluiten. Dat besluit overrompelt de gemeente. ‘Dat was voor ons het moment de voorzitter van de veiligheidsregio erbij te roepen. Er was een crisissituatie in de zorg en veiligheid. Opschaling naar GRIP4 was nodig.’

Bij GRIP4 ligt de regie bij het regionaal beleidsteam van Veiligheidsregio Middenen West-Brabant, onder voorzitterschap van de toenmalige Tilburgse burgemeester Peter Noordanus. Het algemeen bestuur van de veiligheidsregio bestaat uit 26 burgemeesters. Bij een crisis waar meer dan een gemeente bij betrokken is kan de veiligheidsregio coördinatie en ondersteuning leveren. Na drie weken werd weer afgeschaald naar GRIP3. De burgemeester van Zundert leidt dan de operatie weer zelf vanuit een gemeentelijk beleidsteam. De veiligheidsregio geeft nog wel volledige ondersteuning.

Als de campingeigenaar niet had besloten de camping voor alle bewoners op 3 juli te sluiten en iedereen af te sluiten van water en elektriciteit was niet opgeschaald naar een GRIP-structuur. ‘Op de dag van die aankondiging hadden wij dagelijks bestuur’, vertelt Tijs van Lieshout, sinds mei directeur van veiligheidsregio Midden- en West-Brabant. Burgemeester Noordanus en burgemeester Depla van Breda zijn erbij. Burgemeester Poppe-De Looff, ook GGD-voorzitter, vergadert telefonisch mee. ‘We namen de casuïstiek door. Stel de dreiging van snelle sluiting wordt bewaarheid, wat zijn dan de consequenties? Met politie, GGD, veiligheidsregio en de taskforce- bestuurders maakten we scenario’s. Er moest meteen iets gebeuren. Je kunt dat niet laten lopen. Kon de gemeente het beheer overnemen op basis van de Woningwet?’

Er komt een enorme versnelling en het bestuur besluit dezelfde dag tot opschaling en overname van het beheer. Bij GRIP4 kan Van Lieshout meteen de diensten van de veiligheidsregio aanbieden. ‘Ik heb twintig jaar bij Defensie gezeten. Daar leer je hoe je complexe operaties kunt laten slagen: niet weifelen, een stevige stap zetten en volhouden, tegenslagen incasseren en soms risico’s nemen. Als je het beheer overneemt doe je dat om daar te blijven. Dat kan de gemeente niet alleen. Wij hebben een grote staande organisatie met 600 vaste mensen en 1.400 vrijwilligers, die ik waar mogelijk graag wil inzetten. De veiligheidsregio nam het beheer van de camping over, ondersteunde de gemeente Zundert met crisiscommunicatie en coördinatie van de inzet.’

Buitenlandse maffia
Wat men aantreft is bijzonder, aldus Van Lieshout. Hij ziet ‘plakkers, stakkers en rakkers’. En buitenlandse maffia. ‘De grootste criminelen waren als eerste weg.’ Er zitten ook arbeidsmigranten, mensen met huurachterstanden, kwetsbare kinderen en gezinnen, mensen met een verstandelijke beperking. ‘Maar ook mensen die al veertig jaar de tuinkabouter afstoffen.’

De operatie kan niet in één grote beweging. ‘Per caravan moesten we kijken: wat doen ze? Werken ze? Hebben ze een zorgindicatie? Zijn er kinderen? Is er een crimineel verleden? Per caravan moesten we acties organiseren, zoals arbeidsmigranten weer naar het buitenland begeleiden als de oogsten binnen zijn.’

Er is geen overzichtelijke administratie op de camping, veel geld is contant geïnd. ‘Nadat wij het beheer hadden overgenomen werden ’s avonds waterleidingen gesaboteerd, men spoelde visdraad in het riool. Wij waren volgens sommige bewoners intimiderend, wat blijkbaar deze reacties uitlokte. In de eerste weken namen we 35 auto’s in beslag. We hebben eindeloos gaten in het buitenhek gerepareerd en begonnen met toegangscontrole en een pasjessysteem.’

Poppe-de Looff noemt de serie over Fort Oranje die SBS6 dit jaar uitzond een ‘kiezel in de vijver’. ‘De gemeente Zundert heeft met haar ketenpartners de situatie aangepakt door zorgvuldig gecoördineerde inzet en acties. We hebben het dossier aanhangig gemaakt bij voormalig staatssecretaris Teeven en demissionair minister Asscher. Beiden zijn hier een dag geweest. Er zaten veel ex-delinquenten op de camping. Dat was zo frustrerend. Het is zo ingewikkeld om het dossier op dit niveau te krijgen.’

Fort Oranje krijgt ook aandacht van de Kinderombudsman. ‘Het onderwerp ‘campingkinderen’ wordt onderdeel van hun beleid voor volgend jaar.’ Bestuurlijk hoorde Poppe-de Looff wel eens dat ze haar nek wel erg uitsteekt. ‘Maar hier moest een eind aan komen. En dat is nog steeds niet gelukt.’

Dossiervorming
Dossiervorming is heel belangrijk. Een keer maakt de gemeente de misser alleen op brandveiligheid sluiting af te dwingen. Daarna wordt een strategisch beleidsadviseur aangetrokken. ‘We zijn een eind op weg met de dossiers. Onze inzet is dat mensen in Nederland niet onder deze erbarmelijke omstandigheden mogen wonen.’

In 2014 benadert de taskforce de GGD West-Brabant om voor het eerst zorgvragen en hygiëne op Fort Oranje te inventariseren. Daarop komt de GGD met het ontluisterende rapport Uit beeld? Kwetsbare mensen op vergeten plekken. Volgens GGD-directeur Annemieke van der Zijden schrikken haar medewerkers van de complexiteit en hoeveelheid ellende bij elkaar op Fort Oranje. ‘Niemand keek ernaar om. Er was geen zorg.’ Er wonen mensen met multiproblematiek, omdat ze nergens anders terecht kunnen. ‘Bij de laatste beoordeling in 2017 waren er tussen de tachtig en honderd kinderen.’ De GGD besluit de reguliere werkwijze aan te passen. ‘Die kinderen vind je niet in systemen. Wij gaan proactief naar campings en doen daar huisbezoeken. We maken goede afspraken met campingeigenaren en -bewoners, gemeenten en scholen: meld kinderen aan. Dit vergt een aparte aanpak.’

Op verzoek van de gemeente brengt de GGD de situatie op Fort Oranje dit jaar opnieuw in beeld. ‘De omstandigheden waren zo slecht dat je er niet veilig kunt opgroeien. Wij waren betrokken bij het besluit van de burgemeester om tot sluiting over te gaan en benadrukten dat we dan voor zorg en herhuisvesting moesten zorgen. De situatie was onaanvaardbaar, onveilig en ongezond.’

Doorslaggevend
Poppe-de Looff bevestigt dat de informatie uit die GGD-beoordeling doorslaggevend was voor het besluit tot sluiting op humanitaire gronden over te gaan. Onder meer de GGD adviseert haar na de aankondiging van Engel naar GRIP4 op te schalen om adequaat te kunnen handelen. Van der Zijden: ‘Je krijgt mens-, been- en slagkracht. Het beheer was overgenomen, dus konden we zelf regievoeren. Er is dan een reële kans dat je mensen elders een goed bestaan kunt bieden. Anders is het dweilen met de kraan open met ondersteuning en zorg.’ Per geval zet de GGD een zorgtraject op. Casusregisseurs van gemeenten nemen dat over. ‘We dragen onze bevindingen over aan andere gemeenten.

Die moet daar voor goede zorg zorgen. Wij doen het in onze regio, het Leger des Heils geeft huisvesting buiten de regio vorm en coördineert.’ De door de GGD opgebouwde dossiers zijn belangrijk voor lokalisering van mensen die zijn uitgezet door andere gemeenten. Poppe-de Looff: ‘De veiligheidsregio heeft mijn collega’s nadrukkelijk gevraagd mensen terug te nemen. Het gaat om 300 gezinnen, ook uit Rotterdam, Den Haag of het noorden. We hebben gemeenten erop aangesproken.’ Mensen met regiobinding worden vanaf december in een klooster opgevangen. ‘Kinderen kunnen naar school en ze hebben tijdelijke huisvesting totdat er structurele opvang is in de omgeving via woningcorporaties.’

Van Lieshout bevestigt dat met gemeenten van herkomst contact is opgenomen en casuïstiek is overgedragen. ‘Wij hebben een budget van 5 miljoen euro van de VNG gekregen voor financiering van zorg en herhuisvesting, de ontvangende gemeenten krijgen ook een tegemoetkoming. Sommige gemeenten hebben zelf gezegd tegen mensen: is Fort Oranje niks voor u? In overleg met de gemeente van herkomst komen bewoners van Fort Oranje weer terug. Straks is Fort Oranje leeg, maar deze mensen blijven natuurlijk bestaan. Daar moet je serieus over nadenken. Het is voor sommigen ook een way of life.’

In december moeten alle velden leeg zijn. Tot juni volgend jaar worden mensen nog geherhuisvest. GGD-directeur Van der Zijden drukt andere GGD’en op het hart: als je weet dat het er is, ga er dan op af. ‘En als je A zegt, moet je B zeggen. Dit gaat je voorstellingsvermogen zo te boven. In ons boekje staat een foto van een jongetje dat ’s winters op blote voeten buiten rondloopt. Het doet denken aan Roemeense kinderen in de jaren ’90, maar het is nu, in Nederland. Fort Oranje is niet de enige plek waar dit gebeurt. Kijk om je heen, wees alert, ga erop af en maak het verschil.’