Stembusstrijd open voor beste lokale bestuurder

Welke gemeente- of provinciebestuurder onderscheidde zich in 2013? Het antwoord is aan u, tijdens Binnenlands Bestuurs verkiezing Bestuurder van het Jaar. Ter inspiratie de wederwaardigheden van enkele bijzondere wethouders, burgemeesters en gedeputeerden.

Jaar van de oogst

Met de gemeenteraadsverkiezingen voor de boeg, moest 2013 voor veel gemeentebestuurders het jaar van de oogst zijn. Want hoewel in de stembureaus op 19 maart geen colleges worden gevormd, hangt hun lot nu toch aan het korte lontje van de kiezer. Zijn beloften waargemaakt? Zo ja, zijn ze opgemerkt? Zo nee, lukt het dan om iemand anders de schuld te geven? Of maakt het allemaal niet uit, omdat de kiezer nog afkeriger is geworden van de politiek?
 

Provisorische voorbereidingen  

Het viel niet mee om in 2013 zichtbare resultaten te boeken in gemeenteland. De transities in het sociale domein gaan zorgen voor de grootste veranderingen sinds decennia. Maar vooralsnog zijn de kaders niet helder, om nog maar te zwijgen van de budgetten. De huidige gemeentebesturen kwamen daardoor niet verder dan politieke schermutselingen en provisorische ambtelijke voorbereidingen. Het zijn hun opvolgers die straks verantwoordelijkheid gaan dragen voor jeugdzorg, langdurige zorg en Participatiewet. De portefeuillehouders die dat goed voor elkaar krijgen, zullen ergens de komende vier jaar ongetwijfeld tot bestuurder van het jaar gekroond worden.

 

Schermutselen

Dat alles neemt niet weg dat goed schermutselen ook tot het politiek-bestuurlijke ambacht behoort. Of wethouder Margriet de Jager (Deventer Belang) die kunst beheerst, moet de toekomst uitwijzen. Begin juli gooide zij de knuppel in het hoenderhok met haar plan om vanaf 2015 werklozen en vrijwilligers in te zetten voor de persoonlijke verzorging. Een storm van kritiek barstte los. Zowel staatssecretaris Van Rijn als de VNG distantieerde zich van De Jagers ideeën, haar gemeenteraad nam een motie van treurnis aan.

Brandbrief

Menig gemeente ziet De Jager zelfs als de oorzaak van Van Rijns besluit om persoonlijke verzorging bij nader inzien niet naar gemeenten, maar naar verzekeraars over te hevelen. Het was haar collega Janny Bakker (CDA) van Huizen die nattigheid voelde en namens de Gooi- en Vechtstreek al in september een brandbrief naar Van Rijn stuurde, nog voordat die zijn voornemen kenbaar maakte. Daarmee schudde ze gemeentelijk Nederland wakker. 

Eind november namen gemeenten op de algemene ledenvergadering van de VNG met overweldigende meerderheid afstand van Van Rijns koerswijziging. Inmiddels zijn de VNG en de staatssecretaris opnieuw in gesprek. Gemeenten eisen alsnog de volledige persoonlijke verzorging op. 

Rekbaarheid

De vraag is of De Jager blunderde, of haar tijd te ver vooruit was. Misschien komen de onderhandelaars er wel uit dankzij de rekbaarheid van het begrip persoonlijke verzorging. Iedereen begrijpt dat het wassen van een cliënt of het vervangen van een katheter werk is voor een verpleegkundige. Maar de gemeenten kunnen weer een voet tussen de deur krijgen en de zorgverzekeraars zorgminuten besparen wanneer de gemeentelijke uitkeringsgerechtigde ook even de steunkousen aantrekt, de haren kamt of een doekje langs de lijfgebonden neus haalt. Wie weet wordt De Jager dan alsnog op het paard gehesen als de wegberijder van nieuw gemeentelijk beleid.

Experimenteerruimte

Aan het jeugdzorgfront trok gedeputeerde Mariëtte Pennarts (GroenLinks) van de provincie Utrecht de aandacht. Al in april sprak ze met de Utrechtse gemeenten een experimenteerregeling af, die daardoor ruim de tijd hebben om te groeien in hun nieuwe rol als opdrachtgevers in de jeugdhulp. Vanaf komend jaar sluist de provincie zelfs het hele budget door van rijk naar gemeenten; als ware het 2015.

Drama

Voor burgemeester Koos Janssen (CDA) van Zeist werd dit jaar duidelijk dat noch provinciale noch gemeentelijke jeugdzorg ieder drama kan voorkomen. Op 19 mei werden in zijn gemeente de lichamen gevonden van de broertjes Ruben en Julian, waarnaar door honderden mensen twee weken was gezocht. Janssen toonde zich een betrokken burgervader, die niet alleen een brede schouder had voor de achtergebleven moeder, maar ook voor het personeel van de school waarop de jongens zaten en de rest van de lokale gemeenschap.

Koudwater douche

Van een geheel andere orde waren de bestuurders die zich in opvallend groten getale op het duurzaamheidsvraagstuk stortten. Wethouder Ed de Graaf (Lokale Partij Middelburg) werd in oktober verkozen tot de ‘duurzaamste wethouder van Nederland’, door in een competitie met vijftig andere bestuurders gedurende een maand meer dan 80 procent energie te besparen. Hij en zijn partner douchten zich met koud water en trokken de stekker uit stofzuiger en koelkast. De Graaf is gangmaker achter Middelburg Energieneutraal en een competitie die de meest besparende Middelburger 5.000 euro oplevert.

Gedeputeerde Theo Rietkerk (CDA) trok onvermoeibaar door zijn provincie om duurzame energie te promoten, onder meer uit het Energiefonds Overijssel dat 250 miljoen beschikbaar heeft voor participaties, leningen en garanties ten behoeve van duurzame investeringen.

Het 'nieuwe goud' 

Existentieel was de inzet van wethouder Peter van de Wiel (Combinatie95) van Boxtel, tegen de winning van schaliegas onder zijn gemeente. In het spel om dit ‘nieuwe goud’ leek Van de Wiel kansloos tegen de machtige lobby en haar strategie van desinformatie. Maar Van de Wiel gaf, mede dankzij de massaal gemobiliseerde bevolking, zoveel tegengas dat de boorplannen mede door zijn toedoen voor onbepaalde tijd in de ijskast zijn beland.

Holle ondergrond

Ook burgemeester Albert Rodenboog (CDA) van Loppersum streed tegen gaswinning, maar wel in nog hogere nood: zijn gemeente dreigt erdoor in de holle ondergrond te verdwijnen. In een jaar tijd ging de geschatte maximumkracht van de bevingen in Noordoost-Groningen van 3,9 (eind vorig jaar) naar 4 tot 5 (in januari) naar misschien wel 6 in november. Het gegoochel met de schaal van Richter zal het vertrouwen in de politiek geen goed hebben gedaan. Ondertussen bond ook Roodenboog de strijd aan met Den Haag, zonder de onrust en de materiële schade bij zijn bewoners uit het oog te verliezen. Of Roodenboog deze strijd uiteindelijk wint, moet nog blijken.

Aziaten en prostituees

Andere bestuurders hadden het om verschillende redenen druk met de werkgelegenheid in hun gemeente: Oost-Europeanen, Aziaten en prostituees. Wethouder Anne Weverling (VVD) van Westland, nam het initiatief tot een EU-arbeidsmigratietop. Hij pleitte hartstochtelijk voor open grenzen, op voorwaarde dat elke arbeids­migrant zich inschrijft in de gemeentelijke basisadministratie. Dat is al verplicht, maar gemeenten houden zich er niet aan. Mensen die niet staan ingeschreven, zouden niet voor toeslagen in aanmerking moeten kunnen komen, stelde hij.

Daarnaast pleitte hij voor een veel betere gegevensuitwisseling met onder meer de Belastingdienst. Geen verwijt dus aan arbeids­migranten, maar de hand in eigen boezem. ‘Laat maar komen die Roemenen en Bulgaren’, zei Weverling, wiens gemeentelijke economie voor een belangrijk deel drijft op arbeidsmigranten.

Moeizame ambtsperiode

In Utrecht vertrekt Aleid Wolfsen, die zijn beste burgemeestersjaar achter de rug heeft. Hij zette zich in voor fatsoenlijke werkomstandigheden voor prostituees door geen vergunning meer te verlenen aan een peeskamerexploitant en de vrouwen te juridisch en financieel te steunen in hun voornemen om ‘in zelfbeheer prostitutie te bedrijven’ door een coöperatie te vormen. Half november begon de eerste prostitutiecoöperatie met de verhuur van kamers op een boot aan het roemruchte Utrechtse Zandpad. Daarnaast slaagde Wolfsen erin om de Tour de France in 2015 definitief naar de Domstad te halen. Al met al een mooie afsluiting van een moeizame ambtsperiode.

Gemeentelijke wiettielt

Na de (glas)tuinbouw, de handel en de seks is er nog een typisch Nederlands product dat ook het afgelopen jaar veel aandacht vroeg: de wiet. Met name burgemeester Paul Depla (PvdA) van Heerlen zette zich af tegen de hypocrisie en de gevaren van de coffeeshop die wel mag verkopen maar niet inkopen.

In juni rolde de politie een illegale plantage op in een Heerlens pand waarin zich ook een kinderdagverblijf en een peuterspeelzaal bevonden. Door het illegaal stroomtappen was de situatie levensgevaarlijk. Depla pleit – overigens niet als eerste – voor een experiment met gemeentelijke wietteelt. Hij kreeg de steun van zeventien andere gemeenten in het land.

Comazuipen

Het genotsmiddel alcohol kreeg een onverwachte pleitbezorger in de persoon van de Katwijkse burgemeester Jos Wienen (CDA). Hij maakte zich hard voor de 16- en 17-jarigen in zijn gemeente, die het slachtoffer zouden worden van de nieuwe leeftijdgrens van 18 jaar voor alcoholconsumptie. Wienen wilde gedurende een overgangs­periode drankgebruik in de kroeg toestaan, om te voorkomen dat jongeren zich buiten beeld in coma zouden drinken.

De gemeentelijke strategie is nu vooral gericht op jongeren die na 1 januari 16 worden, om spanningen met de huidige 16- en 17-jarige in­nemers te voorkomen. Vermoedelijk doen heel veel gemeenten dat, maar Wienen stak zijn nek uit.

Burgervaderlijk

Twee burgemeesters, die ook in 2012 opvielen, deden het afgelopen jaar opnieuw veel dingen goed. Ferd Crone (PvdA) van Leeuwarden won tegen alle verwachting in de verkiezing tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Maastricht en Eindhoven werden grotere kansen toegedicht.
Daarnaast toonde Crone zijn burgervaderlijke kant door met spoed van vakantie terug te komen om leiding te geven aan de nasleep van een grote brand in de binnenstad. Het Wereld Natuur Fonds bekritiseerde gemeenten voor hun matige prestaties bij de inkoop van duurzaam hout, maar roemde juist Leeuwarden. En tot slot bleef Crone bij de les door zijn korpschef te manen om duidelijk te maken wat er nu precies is geleerd van de rellen in Haren in september 2012.

Empathie en gezag

Burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) van Amsterdam toonde zich wederom de man met vele vaardigheden. Hij beheerste de ‘kunst van het bij elkaar houden’, etaleerde empathie en waar nodig gezag. Na de vlekkeloze organisatie van de troonopvolging vergat hij niet om ambtenaren, politieagenten en mensen van hulpdiensten persoonlijk te bedanken. Hij toonde opnieuw coulance richting asielzoekers, door te pleiten voor humane opvang, ‘zodat mensen genoeg rust in hun hoofd krijgen om te werken aan hun terugkeer’.

Hij maakte zich hard voor terug­betaling van erfpacht die Joodse overlevenden van de Holocaust na de oorlog hadden moeten betalen, terwijl ze in concentratiekampen zaten. Hij deinsde er niet voor terug om Werelderfgoed de Grachtengordel te beschrijven als ‘een product van mensonterende slavenhandel’. En hij wist als een van de weinigen de juiste toon te raken in de zwartepietendiscussie.

Als klap op de vuurpijl zei Van der Laan geen tijd te hebben voor de Russische president Vladimir Poetin, om tegelijkertijd de regering op te roepen een aanklacht in te dienen tegen homofoob Rusland.

Weerbaarheid

Tot slot waren er ongetwijfeld heel veel wethouders die zonder groot nieuws te worden waardering verdienen. Zoals de Haagse wethouder Rabin Baldewsingh (PvdA), die ambtenaren weerbaarheidstrainingen ging aanbieden vanwege groeiende agressie bij onder meer de sociale dienst en de parkeerdienst.

Tegelijkertijd pleitte hij voor het trainen van ambtenaren in het herkennen van suïcidaal gedrag, nadat bekend was geworden dat uitkeringsgerechtigden vijf- tot achtmaal vaker zelfmoord plegen dan gemiddeld. En om te zorgen dat het gemeentepersoneel zich nog meer senang ging voelen, vestigde hij het record ‘uit de kast komen’, door 107 gemeenteambtenaren bij de Hofvijver hun seksuele geaardheid te laten uitspreken op Coming Out Dag. Dat is nog eens een wethouder personeel en organisatie.