Wethouder mag bij eigen benoeming meestemmen

In november jongstleden is in de gemeente Westland een wethouder door en uit de raad benoemd vanwege een tussentijdse vacature. Het raadslid dat kandidaat was voor die functie heeft daarbij deelgenomen aan de geheime schriftelijke stemming.

Een inwoner van de gemeente Westland heeft daarover geklaagd en zich tot de Kiesraad gewend met de vraag of hier geen strijd is met art. 28 Gemeentewet, waarin is verwoord dat raadsleden zich van stem moeten onthouden bij benoemingen die hen persoonlijk aangaan. Een medewerker van de Kiesraad constateerde dat hier inderdaad strijd is met het wettelijk voorschrift.

Strikt genomen zou dit kunnen betekenen dat het benoemingsbesluit daarom vatbaar is voor een vernietiging door de Kroon. Ook eerder werden benoemingsbesluiten van wethouders door de Kroon vernietigd vanwege strijd met de wet. Met het oog op de integriteit bepaalt artikel 28 van de Gemeentewet dat een lid van de raad niet deelneemt aan de stemming over “een aangelegenheid die hem rechtstreeks (…) persoonlijk aangaat”. Een benoeming gaat iemand persoonlijk aan “wanneer hij behoort tot de personen tot wie de keuze door een voordracht of bij een herstemming is beperkt.”

In het verleden zijn er drie vernietigings-kb’s geweest bij de benoeming van wethouders: in 1953, 1970 en 1971. In alle gevallen betrof dit een geval van herstemming. Het gaat dan uitdrukkelijk alleen om die beide kandidaten. In de onderhavige drie gevallen werd aan die stemming deelgenomen door de kandidaten. En in dat geval is er sprake van een uitdrukkelijk persoonlijk belang en is er een onrechtmatige stemming. Die onrechtmatigheid is er ook indien de keuze door een voordracht is beperkt. Indien bijvoorbeeld een commissie uit de raad een voordracht doet voor de benoeming van een griffier en een van de raadsleden behoort tot de twee voorgedagen kandidaten, dan is volgens de formulering van de wet ook dan er een duidelijk persoonlijk belang en is stemonthouding geboden.

Maar wat nu als er geen sprake is van een voordracht of geen herstemming aan de orde is? Volgens de tekst van de wet is er dan geen persoonlijk belang en is geen stemonthouding noodzakelijk. Dat betekent dus dat raadsleden in die situatie mogen meestemmen bij hun eigen benoeming. Waarom clausuleert de wetgever hier zo strikt? Dat heeft te maken met het geheel open karakter van de wethoudersbenoeming. De wetgever heeft hier geen kader voor gegeven. Het is aan de raad zelf om te bepalen hoe daar invulling aan wordt gegeven.

De benoeming van een wethouder is een belangrijk legitimerend besluit voor de vorming van een college. Deze legitimerende besluiten worden vrijwel geheel – op de genoemde clauseleringen na – overgelaten aan het autonome politieke proces. En daarbij geldt het adagium publiek recht is publieke plicht. Alle raadsleden stemmen mee over alle wethoudersbenoemingen, ook al zijn ze zelf kandidaat. Van betekenis is hier tevens dat stemonthouding bij wethoudersbenoemingen ongewenste invloed kan uitoefenen op de politieke verhoudingen en derhalve een correctie tot gevolg kan hebben van de door de kiezer gefixeerde verhoudingen in de gemeenteraad. Bij een nipte meerderheid voor een te vormen college kan een verplichte stemonthouding van een kandidaat-raadslid deze meerderheid weg doen smelten.

Een belangrijke vraag is ten slotte wel of dit regime geheel van deze tijd is. Op buitenstaanders en burgers maakt het een merkwaardige indruk dat raadsleden meestemmen bij hun eigen kandidatuur. Dat dergelijke waarnemers hierin een evidente vorm van belangenverstrengeling zien, kan niet verbazen. Indien in meer algemene zin zelfs de schijn van belangenverstrengeling al moet worden vermeden, is het niet meer goed uit te leggen dat hier bij de wethouderbenoeming een zo evidente uitzondering bestaat. De wetgever zou nog eens moeten bezien of de in de wet neergelegde regeling bestand is tegen de tand des tijds.