‘Politici moeten zich losmaken van wetenschap’

Politici en wetenschappers moeten rolvast zijn. Wetenschappers moeten zich niet voor een politieke kar laten spannen en meer rekening houden met de politieke agenda. Politici moeten beseffen dat wetenschap niet altijd de weg is om tot conclusies te komen.

Bewijsbeest
Deze aanbevelingen doet het Rathenau Instituut in de verkenning “Beleid en het bewijsbeest”, waarvoor zij twee wetenschappers, twee Kamerleden en twee beleidsmakers interviewden. De uitgave is gemaakt naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van het instituut. ‘We wilden meer aandacht voor wetenschap dichter bij de mensen.’, aldus directeur Jan Staman. ‘Problemen worden steeds complexer, met name in het openbaar bestuur. Daarmee komt de wetenschap steeds dichter bij de politiek. Niks kan meer zonder wetenschap. We wilden weten hoe die relatie eruitziet en hoe die beter kan.’

Problematisch
Volgens Staman is het hedendaagse buzzwoord in de politiek: evidence-based policy. ‘Als een antwoord op factfree politics. Maar de verwachtingen zijn vaak te hoog.’ De relatie tussen wetenschap en politiek is op zijn minst problematisch. ‘We moeten elkaar versterken, maar het omgekeerde gebeurt. Je ziet vaak dat waar de wetenschap in de buurt van het bestuur komt een problematisch relatie ontstaat. Er is een beweging gaande waardoor het gezag van de toga aan inflatie onderhevig is. Wetenschap als astronomie en moleculaire biologie vinden ze allemaal hartstikke mooi en belangrijk, maar als wetenschap zijn intrede doet bij politiek-bestuurlijke besluitvorming ontstaan alleen maar problemen.’

Expert
Om de relatie te verbeteren doet het instituut een aantal aanbevelingen waar wetenschappers en politici zich aan zouden moeten houden. Wetenschappers zouden zich bijvoorbeeld als wetenschappelijk expert moeten gedragen als zij de bestuurlijke wereld betreden en hun best doen om die wereld te begrijpen. ‘Als je die wereld minacht, heb je er ook niks te zoeken.’ Volgens Staman komen die wetenschappers ook wel uit de universitaire wereld, maar toch vooral uit instituten als het RIVM, Clingendael en het Sociaal Cultureel Planbureau. ‘Die weten op wat voor wereld ze zich richten en wat zij van hen verwachten. Dat moet je leren en willen leren. Je hoeft geen krediet meer te verwachten omdat je wetenschapper bent. Dat maakt geen indruk. Je moet echt zelf zorgen voor verbinding waarin je over en weer verwachtingen afstemt.’

Objectieve overdaad
De politiek heeft namelijk te maken met “objectieve overdaad”: te veel verschillende wetenschappelijke aanvliegroutes op een probleem. ‘Nu zie je vaak het verschijnsel dat een wetenschapper met aanbevelingen komt voor het oplossen van een probleem, bijvoorbeeld obesitas, en dat niet politici, maar andere wetenschappers uit andere richtingen daarop gaan reageren. Als wetenschappelijk expert moet je die andere aanvliegroutes verdisconteren in je verhaal naar de politiek.’

Ideologie
Op hun beurt moeten politici zich niet meer verschuilen achter wetenschappelijk onderzoek of dit opportunistisch inzetten. Staman ondersteunt een terugkeer van de ideologie. Hij noemt Pechtold als voorbeeld van iemand die in een “onveilige” periode, vijf jaar geleden, pleitte voor hervormingen van pensioenfondsen, de woningmarkt en de arbeidsmarkt. ‘Pechtold wint tot ieders schrik de verkiezingen. Hoe kan dat? Je moet je soms losmaken van de feiten, anders kun je de draai niet maken. Een paradigmashift creëren.’

Moreel frame
Politici moeten vanuit hun normen en waarden politieke afwegingen maken en alleen om feiten in kaart te brengen de wetenschap inschakelen. ‘Politici moeten een moreel frame hebben en dat hanteren als de wetenschap geen definitief uitsluitsel kan bieden. Bijvoorbeeld als wetenschappers met verschillende achtergronden verschillende oplossingen aanbieden of als de wetenschap nog niet zoveel kennis heeft dat een eenduidige conclusie mogelijk is. Bij een waardenconflict moeten wetenschappers niet in de valkuil stappen om hierin mee te gaan, want dat gaat meestal mis. In een wetenschappelijke commissie moet de wetenschapper zich vergewissen van het speelveld en bij zichzelf blijven, dus zich niet om de gewenste consensus committeren aan de meerderheid.’

Training
Het Rathenau Instituut wil samen met anderen trainingen faciliteren voor wetenschappers gaan organiseren en een onderzoeksagenda opstellen. ‘We willen helpen om betere besluiten te krijgen. Zowel wetenschappers als politici moeten daarvoor een sprong maken.’