Gemeenten zuinig met inzet Bibob

Om te verhinderen dat criminelen misbruik maken van vergunningen, subsidies, vastgoedtransacties, overheidsopdrachten of aanbestedingen, kunnen gemeenten sinds 2003 de Wet Bibob inzetten. Binnenlands Bestuur onderzocht hoe gemeenten dit bestuurlijk instrument toepassen. ‘Gemeenten moeten hun eigen onderzoeksmogelijkheden beter benutten.’

Schrikbarend lage percentages
‘Dit zijn schrikbarend lage percentages’, zegt advocaat Franc Pommer van Hekkelman Advocaten, als hij de cijfers van de enquête onder ogen krijgt van gemeenten die als resultaat van Bibob-onderzoek van Binnenlands Bestuur op vergunningaanvragen ‘ernstig gevaar’ hebben ingevuld. Het waren 7 van de 45 gemeenten: 16 procent. ‘Als ik die percentages relateer aan adviezen uit onderzoeken van het Landelijk Bureau Bibob (LBB), dan concludeer ik dat gemeenten hun eigen onderzoeksmogelijkheden beter moeten benutten,’ aldus Pommer. LBB-onderzoekers signaleren aanzienlijk vaker dat er sprake is van ‘ernstig gevaar’. Minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid heeft om die reden een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd dat decentrale overheden meer bevoegdheden voor onderzoek geeft. ‘De cijfers zijn dus tegelijkertijd een bevestiging van de noodzaak van het plan om die mogelijkheden uit te breiden, zodat gemeenten beter kunnen bepalen wanneer ze voor een Bibob-advies naar het LBB gaan.’

Duurzaamheidsprojecten
Pommer noemt bijvoorbeeld de mogelijkheid om als gemeente via de Wet Bibob (Wet Bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur) te interveniëren als het vermoeden bestaat dat duurzaamheidsprojecten in handen zijn van verkeerde partijen. ‘Je ziet die partijen nu hun toevlucht zoeken in de duurzaamheidssector door aanvragen te doen voor zonneparken.’ Hij ziet kruisbestuivingen: voor duurzaamheidsprojecten heb je naast subsidie een omgevingsvergunning nodig. ‘Als een overheid bij een aanvraag omgevingsvergunning geen Bibob-onderzoek doet, gebeurt dat ook niet bij de subsidieaanvraag. Die tweede overheid denkt dan: dat scheelt weer. Maar overheden gaan het dan naar elkaar toe schuiven: wie doet de Bibob-toets?’ Pommer zegt dat een wettelijk vergunningsstelsel voor bijvoorbeeld nagelstudio’s ontbreekt. ‘Maar gemeenten kunnen wel kijken of hun APV op orde is en een exploitatievergunning vragen voor de detailhandel.’

Elke aanvraag checken
Een andere uitkomst is dat onderzoeken in driekwart van de gevallen niet negatief blijken uit te vallen. Dat ligt volgens Emile Kolthoff, lector Ondermijning aan Avans Hogeschool en hoogleraar criminologie aan de Open Universiteit, ‘in de normale lijn’. ‘Uiteindelijk streef je ernaar dat Bibob-beleid een zodanig preventieve werking heeft dat je alleen nog goede aanvragen binnenkrijgt. Als een kwart nog niet in orde is, dan is dat best veel.’ Het afwijzen van een vergunning kan allerlei redenen hebben: stukken ontbreken of een financier met criminele antecedenten wordt opgevoerd. ‘Maar er bestaat het gevaar van willekeur bij kleine aantallen.’ Eigenlijk zou je volgens hem elke aanvraag moeten checken. Dat hoeft niet lastig te zijn als je dossiers op orde zijn. ‘Er is wel eens teveel vrijheid voor gemeenteambtenaren of soms de burgemeester om te bepalen of Bibob-onderzoek wordt gedaan of een vergunning wordt verstrekt. Het is raar als na ambtelijk advies om niet te verstrekken toch een handtekening wordt gezet. Er zouden meer dan twee ogen vanuit het bestuur naar die aanvraag moeten kijken. Die beslissing moet ook goed worden beargumenteerd. Dat gebeurt niet altijd.’

Drie uitkomsten
Een Bibob-onderzoek kan drie uitkomsten opleveren: geen gevaar, in mindere mate gevaar of ernstig gevaar. In de enquête gaf 98 procent van de 45 gemeenten op het terrein zorgaanbestedingen en op het terrein subsidieaanvragen ‘geen gevaar’ aan en 2 procent van de gemeenten ‘in mindere mate gevaar’. Die laatste uitkomst kwam ook summier voor in de categorie ‘andere terreinen’ en vastgoedtransacties. In de categorie vergunningaanvragen vulde 62 procent van de gemeenten ‘geen gevaar’ in en 22 procent ‘in mindere mate gevaar’, 16 procent noteerde daar ‘ernstig gevaar’.

Maak goede selectie van branches
Pommer vraagt zich af hoe effectief Bibob-onderzoek van gemeenten is als deze zo vaak positief uitvalt. ‘Klopt jouw vooronderstelling dat bepaalde branches criminogeen zijn dan wel? Je kunt meer gewicht toekennen aan je eigen onderzoek. Soms gaan gemeenten vrijwel meteen naar het LBB, maar het is goed eerst zo uitvoerig mogelijk eigen onderzoek te doen, door bijvoorbeeld goed door te vragen op de aangeleverde informatie, en pas daarna weloverwogen naar het LBB te gaan.’ Misschien zijn de mogelijkheden voor eigen onderzoek nu te beperkt, maar het is niet zo dat gemeenten helemaal niets kunnen. ‘Maak een goede selectie van branches die je wilt onderzoeken. Als driekwart geen ernstig gevaar oplevert, is die screening niet goed. Je had al gerede twijfel en dan stap je naar het landelijk bureau. Het percentage ‘ernstig gevaar’ zou hoger moeten liggen. Na de wetswijzing wordt dat zeker hoger, want dan zijn de onderzoeksmogelijkheden beter en uitgebreider en dan kunnen gemeenten beter en gerichter naar het LBB.’

Kijk naar nieuwe branches
Volgens de enquête zagen gemeenten de laatste jaren vooral een toename in horeca en (in mindere mate) in vastgoedtransacties. ‘Relatief veel criminelen zitten in de horeca’, weet Kolthoff. ‘Maar eigenlijk zou je moeten rechercheren op witwassen en dan zit je vooral op vastgoed. Dat kost meer tijd en expertise en bij projectontwikkeling hebben gemeenten vaak ook een ander (eigen)belang. De gemeentelijke economie-afdeling is niet zo blij met lange Bibob-procedures, maar theoretisch is daar meer te halen.’ Horeca is volgens hem ‘laag fruit’. ‘Grote vastgoedprojecten zijn interessanter. Willen gemeenten meer onderzoeksmogelijkheden, dan moeten ze expertise hebben en ze met waarborgen bekleden. Het LBB heeft nu meer bevoegdheden, maar het zou goed zijn als gemeenten zelf een behoorlijk Bibob-beleid voeren.’ Kolthoff ziet ook nieuwe kwetsbare branches opdoemen, zoals de taxisector of zonnestudio’s. ‘De lijst is nooit volledig.’ Ook Pommer valt het op dat gemeenten veel klassieke branches onder Bibob-beleid laten vallen. ‘De horeca weet het nu wel. Kun je daar nog het verschil maken? Ik zou kijken naar nieuwe branches. Evenementen zijn bijvoorbeeld interessant vanwege de snelle omlooptijd en korte aanvraagperiode’.

 Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week (inlog)