Weinig te kiezen voor raadsleden tijdens crisis

De raden van vier gemeenten ‘in de frontlinie van het coronavirus’ hadden toen de crisis net uitbrak weinig te kiezen. Dat blijkt uit onderzoek van de rekenkamers van Arnhem, Breda, Oss en Tilburg. Veelal dezelfde maatregelen werden tijdens de crisis genomen, maar de uitgangspunten verschilden. Er zijn ook na het begin geen echte financiële keuzes gemaakt op basis van scenario’s en de raden controleerden weinig of niet of de colleges zich aan de uitgangspunten hielden. Zo verdienen de democratische beginselen ‘extra aandacht’.

Machteloosheid

Hoewel er begrip is bij de gemeenteraden voor het achteraf informeren door het college vanwege de urgentie van de maatregelen, zorgde het bij raadsleden voor een ‘een gevoel van ‘machteloosheid’’, valt te lezen in het vergelijkend rapport. Dat komt misschien ook door de grote hoeveelheden informatie die raadsleden moesten verwerken.

Onvrede

Wanneer de periode van beperkte betrokkenheid langer duurde, of wanneer de raad vond dat de besluiten verder gingen dan het crisisbeleid, ontstond er onvrede. In Tilburg ontstond ‘heftige discussie over de corona-steunmaatregel ‘verantwoord verplaatsen’’, wat onder andere ging over het instellen van 30 km/uur-zones binnen de ring. Een deel van de raad vond dat geen ‘als corona-steunmaatregel ‘sec’ maar als een politiek voorstel waarover in de raad debat hoort plaats te vinden’.

Financiële keuzes

Er is in alle vier de gemeenten veel aandacht geweest voor de financiën en de risico’s, maar ‘dit heeft echter vrijwel niet vorm gekregen in het opstellen van financiële scenario’s’. Met dergelijke scenario’s kunnen raden keuzes maken voor het beleid. Alleen in Oss kwam er na de zomer een scenario-uitwerking op verzoek van de raad, maar in geen van de gemeenten zijn er op deze manier ‘echte keuzes’ gemaakt. ‘Door de colleges voorgestelde maatregelen zijn telkens zonder alternatieven voorgelegd aan de raden.’

Sterkere positie

Het blijft volgens de rekenkamer belangrijk dat gemeenten uitgangspunten formuleren voor het gewenste handelen. Dat is in enkele gemeenten in meer of mindere mate gebeurd. ‘De raden hebben echter weinig tot niet getoetst of het college zich hier aan hield. Het versterkt de positie van de raad als hij dit wel doet.’

Actief of terughoudend

Door veel vragen te stellen konden de raden grip krijgen. Arnhem en Breda startten actief, maar Oss en Tilburg begonnen terughoudend. Voor beide opstellingen is volgens de onderzoekers wat te zeggen. Voor de actieve raden ‘lijkt dosering gewenst’ en een terughoudende opstelling moet niet te lang duren – ‘twee maanden kan hierbij wellicht een maximum zijn’.

Leren

De rekenkamer zet ook voorbeelden onder elkaar waar de andere gemeenten van kunnen leren. Zo bundelde Breda de maatregelen in een aantal pakketten, wat het overzicht bevorderde (en mogelijk het gevoel van machteloosheid verminderde). In Tilburg heeft de gemeenteraad ‘het college zowel ruimte gegeven om zijn rol te kunnen vervullen bij de aanpak van de coronacrisis maar tegelijkertijd deze ruimte wel begrensd’.

Langere termijn

‘In geen van de gemeenten zijn vooralsnog de langere termijn-gevolgen van de coronacrisis voor de maatschappij onderzocht.’ Het vergelijkende onderzoek werd uitgevoerd door het Bureau voor Economische Argumentatie (BEA).