Wees Ambtenaar!
Ik ben een ambtenaar die groot is geworden met de 'oukaze van Kok'. Dat was een verbod van de toenmalige MP aan de ambtenaren op de ministeries om contact te hebben met Kamerleden. Dat recht was voorbehouden aan de bewindslieden. Vanuit het geloof dat met een verbod alles maakbaar en beheersbaar is, dus ook de communicatie tussen overheid en parlement.
Het hielp natuurlijk niets, want veel ambtenaren zochten toch wel contact met parlementsleden... maar dan anoniem. Een gevolg was ook dat ambtenaren grote huiver kregen zich te mengen in allerlei maatschappelijke discussies. Al was het maar om de juiste informatie over een onderwerp te verstrekken.
Er is nooit een nieuwe richtlijn gekomen na de oukaze van Kok. Wel veel discussies over de relatie samenleving-ambtenaren en politiek-ambtenaren. Het gaat daarbij over de vraag of ambtenaren in hun externe relaties ook eens een ander geluid mogen laten horen dan 'het woord van de minister'. Voormalig VVD-leider Bolkestein had daar in 1999 nog strikte principes over: binnenskamers moeten ambtenaren hun minister zo veel mogelijk tegenspreken, in de buitenwereld moeten ze altijd het woord van de minister uitdragen. Maar dat is te simpel, want steeds meer beleidsontwikkeling vindt plaats in overleg met allerlei betrokkenen, en dan is het standpunt van de minister nog niet duidelijk.
Het probleem is dat de wereld sinds de oukaze van Kok drastisch is veranderd. En dat merk je. Er is grote onzekerheid onder ambtenaren of ze nu wel of niet mogen participeren en gebruik kunnen maken van de nieuwe media om hun plannen te toetsen. Minister Cramer heeft wel eens gepleit dat dat geen probleem mocht zijn, met name om misinformatie te corrigeren.
Ook is er het initiatief 'ambtenaar 2.0', dat vijf richtlijnen heeft ontwikkeld voor de moderne ambtenaar over de omgang met de sociale media: Wees geloofwaardig, Wees consistent en constructief, Wees open en ontvankelijk, Integreer online en offline communicatie.
De laatste aanbeveling klinkt het leukst: Wees een ambtenaar.
En wat te denken van de volgende uitspraak van Roel Bekker, de Secretaris generaal vernieuwing rijksdienst, over het nieuwe type ambtenaar dat volgens hem nodig is: ‘Dat soort ambtenaren zou je ook uit de anonimiteit kunnen laten treden die ons ambtenarenstelsel zo domineert en waardoor de Tweede Kamer een rijke informatiebron wordt onthouden omdat ook voor zelfs feitelijke informatie de minister moet komen opdraven en zakelijke informatie daardoor meteen een politieke lading krijgt…. het geeft bovendien ambtenaren een gezicht, verbetert de kwaliteit van de informatie en brengt de minister niet in de nadelige positie te moeten doen alsof hij of zij alles weet.’
Dat lijkt allemaal heel verstandig, maar omdat er niets verandert, blijft vooralsnog de onzekerheid in het ambtelijk apparaat bestaan.
Mag ik het nieuwe kabinet verzoeken gauw een 'oukaze van Rutte' op te stellen?
Paul Lensink
Politiek en ambtenarij moeten weer risico's durven nemen, maar dat kan alleen als het gepaard gaat met een transparente cultuur waarin verantwoording afleggen de norm is.