‘We maken een einde aan die autobranden’

Culemborg aast op pyromaan/pyromanen

Vannacht hield de politie het bij een berichtje aan de burgemeester. Er was immers ‘maar’ één auto in de fik gestoken. Zijn het er meer, dan wordt burgemeester Gerdo van Grootheest (38) uit bed gebeld. De brandweer van Culemborg, die inmiddels wel wat gewend is, had de brand vannacht rond 2 uur snel onder controle, maar van de Skoda Station was weinig over. En opnieuw op de Mariahof, waar twee weken eerder ook al een auto in de brand was gestoken en een politiebusje ternauwernood ontkwam aan een vlammenzee. ‘Dat er nu weer een auto in die wijk in de brand is gestoken, lijkt toeval. Het gebeurt overal in de stad met heel verschillende auto’s. Het maakt ook iedereen boos’, zegt Van Grootheest (GroenLinks), sinds juni van dit jaar burgemeester van Culemborg.

Een of meerdere brandstichters met een uitgesproken voorkeur voor automobielen, hebben hun oog laten vallen op het Gelderse Culemborg. Sinds het voorjaar van 2016 zijn er zo’n zestig auto’s in vlammen opgegaan. Dat is minder dan wat steden als Utrecht of Arnhem jaarlijks te verstouwen hebben, en overal in ons landje neemt het aantal autobranden toe (vorig jaar waren het er 5.484!), maar in het handelsstadje aan de Lek hakken ze er wel veel meer in.

‘De autobranden houden iedereen bezig’, zegt burgemeester Van Grootheest. In de nacht van 16 op 17 augustus was het helemaal bal: in een kwartier tijd werden rond 2 uur ‘s nachts op vier verschillende plekken in de stad negen auto’s in de fik gestoken. In september was het raak, in oktober, in november. Dure auto’s, goedkopere – geen peil op te trekken. De politie doet telkens forensisch onderzoek, maar dat leverde (nog) niets op. Dat is vaak zo, want brand heeft de akelige eigenschap dat het sporen uitwist.

Ongelukkig
En wat kan de burgemeester, verantwoordelijk voor de openbare orde en de veiligheid, burgervader en boegbeeld, dan doen? Van Grootheest: ‘Als ik vannacht naar zo’n autobrand ga, sta ik vooral in de weg. Maar wat ik de volgende dag wél doe, is contact zoeken met de gedupeerden. Ik vind het enorm belangrijk dat mensen weten dat de burgemeester begrip heeft voor hun situatie en naar hen luistert. En het is ook een kans voor mij om mensen ervan te verzekeren dat we achter de schermen, met politie en Openbaar Ministerie, met man en macht bezig zijn om die autobranden te stoppen. We gaan er ook echt een einde aan maken. Het is belangrijk dat mensen dat van mijzelf horen. Ik hoor terug dat mensen boos zijn, maar ook wel weer, het klinkt wat ongelukkig, opgelucht zijn dat het ‘maar een auto' was. Ze vertellen mij dat ze het op prijs stellen dat ik heb gebeld en blij zijn te horen dat we er bovenop zitten.’

Een schrale troost als je auto net is uitgebrand en je WA-verzekerd bent. ‘Ja, dat is ook zo’, zegt Gerdo van Grootheest. ‘Ik kan vertellen dat er allerlei maatregelen zijn en worden genomen, maar ik kan niet vertellen welke.’ Hij is sinds zijn aantreden in juni zeer terughoudend geweest in het delen van informatie over het onderzoek naar de autobranden. Nadat in september drie nachten lang auto’s in de brand waren gestoken, meldden burgemeester Van Grootheest, officier van justitie Van Zwol, districtschef Nieuwerth en politieteamchef Bomhof in een verklaring dat er ‘inmiddels extra maatregelen zijn genomen om de daders zo snel mogelijk op te sporen’.

Om er onmiddellijk aan toe te voegen: ‘Welke maatregelen dat zijn, kunnen we uiteraard niet bekend maken.' Dat is toch gruwelijk? Niet zeggen wat je voor je inwoners doet, terwijl er week in week uit een auto in de fik staat? Van Grootheest: ‘Daar heb je helemaal gelijk in. Dat is ook echt een dilemma, maar that’s life. We willen de dader of daders niet wijzer maken dan ze zijn. Feit is dat het relatief gemakkelijk is om een auto in de brand te steken en daardoor heel lastig om een zaak op te lossen of iemand op heterdaad te betrappen.’

Media-aandacht
Waarom is Van Grootheest in zijn rol van burgervader de afgelopen maanden niet op de zeepkist gaan staan? ‘Omdat de persoon in kwestie dan precies zijn zin krijgt. Je geeft de brandstichter daarmee de aandacht die hij niet verdient’, reageert de burgemeester. Forensisch psycholoog Ernst Ameling zei na de autobranden in augustus ook al dat pyromanen smachten naar aandacht. Die aandacht, onder andere van de media, werkt verslavend, aldus Amerling voor Radio 1.

Een maand later meldde Van Grootheest in de persverklaring met OM en politie prompt ‘dat de grote media-aandacht voor de Culemborgse branden de dader(s) in de kaart lijkt te spelen’. Van Grootheest: ‘We kennen de motieven niet omdat we nog niemand hebben kunnen aanhouden. Is het een pyromaan? Is het verzekeringsfraude? Het zal een combinatie van dat alles zijn. Je kunt je voorstellen dat de autobranden een aanzuigende werking hebben op andere brand- stichters. Als een auto in Culemborg in brand wordt gestoken, dan is dat de volgende ochtend landelijk groot nieuws. Als het in een grote stad gebeurt, schrijft niemand erover. Deze stad met zijn 28.000 inwoners is echt Nederland in het klein, met al zijn zegeningen en problemen. Daarom heb ik voor Culemborg gekozen.’

Het is vooral de taak van de burgemeester, vindt hij, om de inwoners van Culemborg te mobiliseren in de strijd tegen de brandstichter(s). ‘We hebben de ogen en oren van de mensen op straat nodig om de brandstichter of stichters te kunnen pakken. Met de politie hebben we een bijeenkomst belegd met alle coördinatoren van de zeventig BuurtWhatsApp-groepen. We vragen mensen ook om de camera’s die ze rond hun huis hebben hangen, aan te melden bij de databank van de politie ‘Camera in beeld’.

Getuigen of mensen die anoniem willen blijven, hebben we opgeroepen om ons te helpen, maar als ze een melding doen via Meld Misdaad Anoniem kunnen hun verklaringen niet worden gebruikt in een strafrechtelijk proces. We onderzoeken nu of mensen anoniem aangifte kunnen doen. Dat moet voor de kerst geregeld zijn, want we merken dat de bereidheid om zaken te melden beperkt is. We willen het mensen zo gemakkelijk en veilig mogelijk maken om hun verhaal te vertellen. Binnen de driehoek overwegen we ook om een beloning uit te loven voor de gouden tip.’

Apache
Alsof Culemborg dit najaar niet genoeg te verduren had, kwam het ook nog eens een lange avond zonder elektriciteit te zitten door een Apache gevechtshelikopter die tegen een hoogspanningskabel vloog. The Trammps zongen in 1977 over de blackout die New York in juli van dat jaar had getroffen. Grootschalige plunderingen hadden de stad geteisterd. Where were you when the lights went out in New York City?, zong het vijftal. Waar was burgemeester Van Grootheest toen Culemborg om 19 uur op maandagavond 13 november 2017 werd getroffen door een blackout?

‘Ik was in het stadhuis voor een bijeenkomst van de gemeenteraad. Het licht ging uit en de noodverlichting ging aan. Dat kan gebeuren. Maar toen ik naar buiten keek, was het daar ook donker. Het zal wel snel voorbij zijn, denk je dan, maar dat was niet zo. Ik heb dus met de veiligheidsmensen gebeld en ben naar het politiebureau gegaan. Politie, brandweer en stadsbeheer zitten in Culemborg bij elkaar. Iedereen was daardoor snel bijeen.’

In Nijmegen werd die avond onder auspiciën van burgemeester Hubert Bruls een crisiscentrum ingericht. GRIP 2 werd als snel GRIP 4. En dus werd Van Grootheest in Nijmegen verwacht voor een bijeenkomst van het regionale beleidsteam. Maar hij ging niet. ‘Ik heb ervoor gekozen om de locoburgemeester af te vaardigen. Als jouw gemeente zonder elektriciteit zit, ga je als burgemeester niet weg. Dat heb ik Hubert Bruls verteld, en die begreep dat. De commissaris van de koning belde de volgende dag en was het ermee eens. We hebben er het beste van gemaakt. De brandweer is bij de verzorgingshuizen gaan kijken om mensen naar boven te hijsen die beneden vastzaten. De samenwerking verliep echt voorbeeldig. Goed nieuws is geen nieuws, dat weet ik, maar ik zeg het graag: we hebben het perfect georganiseerd in ons land.

Toen ik de volgende dag bij diverse ondernemers langsging om te informeren naar hun ervaringen, kreeg ik ook veel positieve reacties. En denk niet dat ze mijnheer de burgemeester sparen als de gemeente en de hulpdiensten in hun ogen hebben gefaald.’ Maar het was ‘s avonds op straat geen lolletje, weet burgemeester Gerdo van Grootheest ook. In de Troelstrastraat in de wijk Terweijde brandde aan het einde van de avond (weer) een auto uit. De burgemeester: ‘Het was onrustig. We hebben daarom de BuurtWhatsApp-groepen ingeschakeld en vrijwilligers van de welzijnsorganisatie gevraagd de straat op te gaan. De wildste verhalen deden de ronde. Op de sociale media verschenen berichten dat overal in Culemborg werd geplunderd. Er waren geen plunderingen en winkels werden niet bestormd. Ja, er holden winkel medewerkers met volle karren de supermarkt uit … om de spullen naar de koelwagen te brengen.’

Het leed was rond 1 uur ‘s nachts geleden en New Yorkse toestanden hebben zich niet voorgedaan, maar het muisje gaat wat Van Grootheest betreft een staartje krijgen. ‘Dat Defensie moet oefenen, is zo helder als wat, maar je moet wel slim nadenken waar je dat dan doet. We hebben in de veiligheidsregio afgesproken om het laagvliegen met helikopters op de agenda te zetten. Ik ga er niet alleen over en er lopen onderzoeken van het OM en de OVV over de toedracht van het ongeluk bij Zoelmond, maar los daarvan lijkt het mij verstandig om dit soort oefeningen niet meer te doen in deze regio. Twee keer een ongeluk met een helikopter waardoor de regio zonder elektriciteit komt te zitten, kom op mensen!’

CV
Gerdo van Grootheest werd op 25 december 1978 geboren in Ede en groeide op in Lunteren. Hij studeerde van 1997 tot 2003 in Maastricht international business studies en twee jaar economie in Praag. Na zijn studie werkte hij bij bureau Etil in Maastricht. In 2005 werd hij beleidsmedewerker economie bij de gemeente Heerlen. Hij werd in 2006 in de gemeenteraad van Maastricht gekozen voor GroenLinks. Van Grootheest was voorzitter van de vertrouwenscommissie die in 2010 VVD’er Onno Hoes voordroeg als burgemeester van Maastricht. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 werd Van Grootheest wethouder in Maastricht. Hij stond nummer 42 op de kieslijst van GroenLinks voor de laatste Kamerverkiezingen. Gerdo van Grootheest werd op 9 juni van dit jaar geïnstalleerd als burgemeester van de Gelderse gemeente Culemborg.