Waarom wachten tot 2011?

Ook daar komt nu een eind aan. Want wie 35 miljard euro bijeen wil sprokkelen, moet op de kleintjes letten. En de kleintjes zullen op de politici en bestuurders letten. Dus even geen zonnebrillen declareren, geen alchoholovergoten diners, geen payTV op dienstreis. Even een beetje dimmen, doe maar een harinkje bij de kar.

Maar waar haal je 35 miljard vandaan? Grofweg zijn vier bronnen te onderscheiden. Een eerste is bestaand beleid grondig heroverwegen. Bijvoorbeeld de woningmarkt met de hypotheekrenteaftrek en huursubsidie, waar principiële, politieke keuzen zijn te maken. Voor de pensioensystematiek, houdbaarheid van de AOW en de aftrekbaarheid van premies geldt hetzelfde.

De tweede is versoberen van bestaand beleid. Bijvoorbeeld de regelingen waar een groeiend beroep op wordt gedaan, zoals in de sociale zekerheid (werkloosheidsuitkering, Wajong) of AOW-aanspraken (vergrijzing).

De derde optie is eenmalige baten genereren. Vermogen voor beleid inzetten, tafelzilver verkopen of dure aankopen uitstellen. Woningcorporaties hebben ruim 30 miljard aan vermogen, onderwijsinstellingen zo’n 10 miljard, provincies enkele miljarden. Ook kan men overwegen minder, later of geen JSF-toestellen aan te schaffen.

De vierde weg is zuiniger aandoen, slimmer inkopen, meer samenwerken. Dus minder ambtenaren en adviseurs, sobere wachtgeldregelingen, ondersteunende diensten fuseren, en ook: minder horecabezoek. Het meest waarschijnlijk is echter dat de komende tijd in precies omgekeerde volgorde gewerkt gaat worden. Immers, verbeteren van de bedrijfsvoering en snijden in het eigen apparaat is de meest directe maatregels waar het kabinet eenvoudig toe kan beslissen.

Zonder veel maatschappelijke weerstand kunnen budgetten voor ambtelijke diensten worden verlaagd, regelingen versoberd en vacaturestops ingesteld. Lastiger is om de eigen vermogens van instellingen af te romen. Die zijn immers in handen van medeoverheden, bestuursorganen of zelfstandige organisaties als scholen.

Waarschijnlijk is het maximale resultaat voor dit kabinet dat deze organisaties vermogen deels inzetten voor kabinetsprioriteiten, zoals eerder met corporaties na moeizaam overleg afgesproken. De druk zal groeien om quasi-publieke vermogens aan te wenden, zoals aan vermogende politiekorpsen al is verordonneerd.

Versoberen van nieuw beleid door het dichtschroeien van bestaande regelingen is een nog lastiger opgave. Juist wanneer een regeling hard nodig wordt (meer jongeren gaan langer studeren, meer werklozen doen een beroep op een uitkering) zal er snel en hevig verzet komen tegen versobering. Bestaand beleid ingrijpend veranderen is eigenlijk niet mogelijk zonder een nieuw politiek mandaat en kan daarom het beste inzet zijn van de verkiezingen, zodat iedereen kan stemmen over de houdbaarheid en alternatieven voor het pensioenstelsel, de zorg en de woningmarkt.

Zo bezien wordt 2011 en de aanloop erheen enerverend, met als grootste risico dat bij een iets aantrekkende economie de bereidheid vergaande keuzen te maken, wegebt. Het is voorstelbaar dat najaar 2010 verkiezingen worden gehouden - als alle heroverwegingsonderzoeken zijn afgerond en de politieke partijen hun visie op de stelselherziening hebben verwoord in verkiezingsprogramma’s. Waarom wachten tot 2011?