Vrije markt vol risico’s én kansen

Terwijl hij toch bij velen over de vloer komt en briljant kan uitleggen wat er allemaal mis is met het huidige economische systeem en waarom de wereld in deze financiële malaise is terechtgekomen. Er zijn vele kansen om het goed te doen, maar ‘het reële gevaar is nu dat we ze niet grijpen’, is de laatste zin van het boek.

De ellende is allemaal begonnen met de val van de Muur en de teloorgang van het communisme. Als een economisch systeem waar de staat zo’n grote rol speelt ten onder gaat, moet dat andere systeem waar de markt de vrije hand heeft wel het beste zijn. Dat bewijs werd nog eens extra onderstreept door China waar, nadat de markt de ruimte kreeg, een ongekende economische ontwikkeling op gang kwam. Maar dat is volgens Stiglitz wel een hele simpele manier van kijken. Want China is helemaal geen markteconomie, maar een economie waar de overheid heel goed in de gaten houdt wat de markten teweegbrengen en niet schroomt om in te grijpen.

Bovendien is er in de landen die wij vrijemarkteconomieën noemen, helemaal geen volledige vrije markt, constateert Stiglitz. De vooraanstaande econoom geeft Amerikaanse voorbeelden, maar zijn betoog is net zo van toepassing op Europa. Landbouw, energie, defensie, en sinds de crisis de automobielindustrie en de financiële sector, het zijn allemaal onderdelen van de vrijemarkteconomie waar de staat via subsidies en fiscale voordelen de markt verstoort.

Bovendien staan democratische systemen, met name het Amerikaanse, zwaar onder druk van machtige lobbyclubs waardoor de keuzes die beter zijn voor de samenleving - lokaal en mondiaal - in het gedrang komen. De enige oplossing om uit de huidige ellende te komen is dat we ophouden te geloven dat markten altijd gelijk hebben en dat overheden wereldwijd beter gaan samenwerken om structurele handelsonevenwichtigheden weg te werken, aldus Stiglitz.

Behalve dit soort praktische oplossingen werpt Stiglitz nog een fundamentele kwestie op: de berekening van de economische welvaart. Nu doen we dat via het bruto binnenlands product, maar dat houdt geen rekening met de uitputting van de grondstoffen en geeft geen waarde aan natuur en milieu. En het meet niet de zaken waar mensen gelukkig van worden: liefde, een goede gezondheid en vertrouwen in de toekomst. Daar zullen Stiglitz en zijn collega-economen toch eens wat op moeten verzinnen.

Marleen Janssen Groesbeek, econoom en beleidsmedewerker duurzaamheid bij Eumedion, het platform voor corporate governance

Joseph Stiglitz, Vrije val. Vrije markten en het falen van de wereldeconomie (vertaling Ed Lof), Spectrum, ISBN 978 9049 103 354, 384 pagina’s, € 29,99.