Sint Eustatius worstelt met handhaving

De bijzondere gemeente Sint Eustatius gaat gefaseerd terug naar democratie nadat Nederland het lokale bestuur in 2018 overnam vanwege grote achterstanden en bestuurlijk onvermogen. Tegelijk hoopt het eiland op meer betrokkenheid uit Nederland  

Grote mankementen

Het Openbaar Lichaam Sint Eustatius – op het overwegend Engelstalige eiland Statia genoemd – verzuimde nogal. Op politiek vlak werd in het eiland niet samengewerkt. Beleid werd niet conform de afspraken uitgevoerd en het financieel beheer vertoonde grote mankementen. Wegen werden niet aangelegd en liggen (naast de drie door Nederland aangelegde wegen) vooral goed voor de bereikbaarheid van overheidsgebouwen.

Eilandsraadlid Koos Sneek (onafhankelijk, binnenkort CDA) zegt dat de wegenbouw eerder niet mogelijk was vanwege het gebrek aan middelen. Verordeningen werden nauwelijks gehandhaafd. Ook haperde het onderhoud aan begraafplaatsen, aan monumenten – eigenlijk aan alles wat een lokaal bestuur hoort te doen. Financieel was het een grote puinhoop. Een accountantsverklaring is er nog niet.

Nederland nam het bestuur van Sint Eustatius vier jaar geleden over in een soort van artikel-12-procedure waarbij regeringscommissarissen voor Nederland het eiland bestuurden. ´Toen was het een heftig besluit´, zegt verantwoordelijk staatssecretaris Koninkrijkszaken Alexandra van Huffelen (D66). ´Nu zijn er nog drie stappen te zetten. Ten eerste krijgt het eiland in het tweede half jaar van dit jaar gedeputeerden, zeg maar wethouders, terug. Daarna zijn er verkiezingen.´

Over de teruggave van het budgetrecht aan het openbaar lichaam praten Nederland en Sint Eustatius nog. 

Geen bevoegdheden

Het allereerste begin van herstel van de democratie vond plaats in oktober 2020 bij de verkiezingen van de eilandsraad, maar die raad die nog bezig is met haar zittingsperiode, heeft nog geen bevoegdheden. De raad kan alleen ‘ja’ zeggen tegen voorstellen en adviseren over het beleid.

Hoewel de achterstanden volgens bestuurders met het blote oog te zien zijn, zijn de achterstanden op Statia niet objectief in een pakket aan te tonen. Want nadat Saba, Sint Eustatius en Bonaire op 10 oktober 2010 bijzondere gemeenten werden, heeft Nederland tegen de belofte in geen nulmeting gedaan om te meten hoe groot die achterstanden precies zijn.

Op de eilanden levert dat nog steeds frustratie op, want de achterstanden zijn reusachtig. Overigens investeert het kabinet nu jaarlijks dertig miljoen extra in de eilanden. ´Daar beginnen ze nu pas mee´, schampert eilandsraadslid Koos Sneek.

Achterstanden zijn er ook in het lokaal bestuur. Op Sint Eustatius is uitgebreide mediation geweest om te zorgen dat de eilandraadsleden en de regeringscommissarissen die Statia nu namens Nederland besturen, samen kunnen werken aan het algemeen belang. Overigens stelt Sneek dat het mediationrapport tussen raad en regeringscommissarissen zeer kritisch is over het bestuur van Nederland.

Update

Inmiddels hebben de bijna tachtig lokale verordeningen een update gekregen waarvan er nog vijf wachten op het oordeel van de eilandsraad, hoewel die nu dus alleen ‘ja’ of ‘ja’ kan zeggen. De raad moppert een beetje over de laatste vijf, valt te beluisteren, maar Francis wil dat de eilandsraad eigen verantwoordelijkheid neemt.

Tegelijk betekent de ingeslagen weg naar democratie niet dat alle problemen zijn opgelost. Er moet – na vijf jaar interventie door Nederland – nog gewerkt worden aan een robuuste organisatie met ambtenaren die hun werk goed doen en bijvoorbeeld de regels handhaven.

Over de ins en outs van die robuuste organisatie moet de eilandsecretaris het woord voeren, maar zowel de eilandssecretaris als de plaatsvervanger zijn tijdens het bezoek van Binnenlands Bestuur ziek en kunnen geen vragen beantwoorden, ook niet per mail.

Een groot probleem qua handhaving is bijvoorbeeld loslopend vee. Geiten brengen Fort Oranje in gevaar. De klif waar Oranjestad en Fort Oranje op liggen, is deels afgeplakt met matten om te voorkomen dat puin van de klif naar beneden valt. Er staan alleen nog een paar bomen. De rest is kaalgevreten door de geiten. Van de klif gaat ongeveer een meter per jaar af door de erosie, zegt Francis. De rand komt dichter bij het fort. Zij schat de kosten van het opknappen van de klif op ongeveer 200 miljoen euro. Staatssecretaris Van Huffelen wil echter eerst dat de bevolking de problemen met de geiten oplost.

Robuuste organisatie

Francis werkt nu aan een deugdelijke robuuste organisatie, maar het werk in die robuuste organisatie op Sint Eustatius moet met dezelfde mensen gebeuren die het werk eerder lieten liggen. Want een geïsoleerd openbaar lichaam als Sint Eustatius kan niet zomaar van een naburige gemeente personeel invliegen. De gemeente kan en wil geen mensen ontslaan. Francis wil door herscholing en omscholing mensen op de juiste plaats zetten.

Tegelijk denkt Francis dat de kracht voor Sint Eustatius ook ligt in het samenwerken met Saba, dat op tien minuten vliegen ligt, en Bonaire, 1.500 kilometer verderop. Die eilanden kampen veelal met dezelfde uitdagingen. Ook wil Alida Francis graag intensief samenwerken met andere gemeenten en organisaties uit Nederland.

Vijf jaar

Het eilandraadslid Reuben Merkman van de Progressive Labor Party PLP op Statia vindt het hoog tijd dat het bestuur van Sint Eustatius langzamerhand overgaat naar de eilandsraad. Het Nederlandse bestuur heeft hem lang genoeg geduurd. ‘Vijf jaar! Wat heeft Nederland in die tijd bereikt?’

Raadslid Sneek denkt er ook zo over. Hij vindt dat Nederland moet beseffen dat het op Sint Eustatius anders werkt dan in Nederland. Statia is een klein en geïsoleerd eiland waar veel mensen familie van elkaar zijn. ´Hier kom je iemand drie keer per dag tegen. Als je dan een besluit neemt waar die burger niet blij mee is, kom je hem drie keer per dag tegen met een kwaad gezicht.´ Dat is iets anders dan vriendjespolitiek, meent hij.

Deze serie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het mediafonds van de Europese Unie. Lees het volledige verhaal in het nieuwe nummer van Binnenlands Bestuur.