Is Peter goed bezig of zorgt hij voor overlast?

In de onlangs verschenen publicatie Stand van de Uitvoering 2022 - de eerste van een jaarlijkse reeks - schetst de VNG treffend de grote uitdagingen waarvoor gemeenten staan. De soms onnavolgbare oplossingen illustreren misschien wel het grootste probleem: gemeenten zijn afhankelijk van héél veel andere partijen.

Zwembad

Gemeenten gaan allang niet meer alleen over straatlantaarns, bibliotheek en zwembad. Tegenwoordig houden zij zich ook bezig met complexe vraagstukken als criminaliteit, klimaat, inburgering, woningbouw en jeugdzorg. 

Welvarende wijk

In Stand van de Uitvoering 2022 staan de problemen van gemeenten uitvoerig beschreven. Mooi en verhelderend zijn de zorgvuldig uitgewerkte casussen. Neem bijvoorbeeld Peter, een man van 22 jaar met een licht verstandelijke beperking en autisme. Na een lange periode vol problemen - dakloosheid, drugsgebruik, verkeerde vrienden – gaat het nu beter hem. Samen met andere jongeren woont hij in een kleinschalige voorziening, midden in een welvarende wijk aan de rand van een dorp.

Foute vrienden

De bewoners van het dorp zien echter geen kwetsbare jongere wiens leven een positieve wending neemt. Zij zien vooral de foute vrienden die nog altijd bij Peter op bezoek komen en vrezen voor de veiligheid van hun kinderen. Herhaaldelijk klagen zij bij de gemeente, de politie en de woningbouwcorporatie. ‘Deze beide perspectieven raken ook aan verschillende rollen van de gemeente’, zo staat in de Stand van de uitvoering. Ze raken zelfs aan verschillende mensbeelden. 'Want is Peter nu een jongeman die ondersteuning en hulp bij het vinden van een veilige woonomgeving nodig heeft? Of is Peter toch vooral de jongeman die voor onrust en overlast zorgt?’

Puzzel

Recht doen aan verschillende perspectieven en mensbeelden is voor veel gemeenten een moeilijk te leggen puzzel. Hierbij lopen ze niet alleen aan tegen de bekende schotten tussen wetten, maar bijvoorbeeld ook tegen de privacywetgeving. Hierdoor kunnen zij vaak geen gegevens delen terwijl dat volgens het rapport wél noodzakelijk is. Bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat ook de wijkagent weet dat Peter goede stappen zet in zijn leven.

Gebrek aan expertise

Vaak is er op het gebied van privacy-wetgeving ook meer mogelijk dan gemeenten denken. En dat raakt aan ander groot probleem: het gebrek aan de juiste kennis op de juiste plek, passend bij de complexiteit van de huidige gemeentelijke uitvoeringspraktijk. Experts zijn moeilijk te vinden, of gemeenten krijgen er geen structurele middelen voor.

Onnavolgbaar

De conclusie van het rapport luidt dat het in de uitvoeringspraktijk ‘echt eenvoudiger’ moet, in het belang van de burger. Alleen dan kan de overheid 'leveren wat de burger verwacht'. En alleen dan kan het vertrouwen van die burger in de overheid herstellen.  ‘Integraal werken’ zijn toverwoorden die in het rapport vaak vallen, net als ‘maatwerk’ en 'de menselijke maat'. Hoe deze mooie idealen in de praktijk verwezenlijkt kunnen worden, verwoordt het rapport helaas vaak in onnavolgbare zinnen waarover eindeloos ‘gepolderd’ lijkt.  

'Generieke interbestuurlijke afspraken'

Een voorbeeld: ‘Nodig is dat er meer generieke interbestuurlijke afspraken komen over de balans tussen zaken waarvoor duidelijke landelijke kaders of standaarden nodig of wenselijk zijn en zaken waar gemeenten lokale (beleids)vrijheid nodig hebben. Daarbij dienen zowel het perspectief van de uitvoering als dat van de inwoner meegenomen te worden. Dit vraagt om onderling vertrouwen en de bereidheid om dit gesprek bij ook op verschillende beleidsterreinen blijvend te voeren en hierin transparante afwegingen te maken.’ 

Afhankelijk

Dit soort oplossingen vormt een treffende illustratie van misschien wel het grootste probleem: gemeenten moeten op veel vlakken de regie nemen, maar zijn daarbij afhankelijk van héél veel partijen. Van het rijk, maar bijvoorbeeld ook van woningcorporaties, projectontwikkelaars en andere gemeenten waarmee zij steeds vaker samenwerken. Hoe zorg je ervoor dat er in deze situatie daadwerkelijk stappen kunnen worden gezet? Bijvoorbeeld het formuleren van een expliciet gemeenschappelijk mensbeeld dat zowel rijk als gemeenten meenemen in nieuwe wet- en regelgeving. Pas als dat probleem wordt opgelost, zal de gemeentelijke uitvoeringspraktijk echt eenvoudiger kunnen worden.