Vertrouwde bakens in onrustige tijden

Instituten van de staat 

Toch blijkt het in tijden van spanning of crisis van groot belang dat we onze instituten koesteren door hun functioneren te bestuderen en waar mogelijk te verbeteren. Konden we daarvoor vroeger terecht bij de kloeke handboeken zoals van Van der Pot en Donner, inmiddels is een nieuwe generatie staatsrechtdeskundigen aangetreden die ons wegwijs maakt door de moderne staatsinrichting.

Het nieuwe boek ‘Instituten van de staat; onder redactie van Muller et al. is een eigentijdse gids door het landschap van ministeries, provincies, gemeenten, waterschappen, zelfstandige bestuursorganen, inspecties politie en veel meer. Behalve zo feitelijk mogelijke beschrijvingen van een kleine twintig instituties bevat het boek ook een aantal rechtshistorische schetsen en enkele meer sociaal wetenschappelijke verkenningen over onderwerpen als de toekomst van de instituten en een analyse van hun functioneren.

Kiezen de meeste auteurs voor hoofdstukken vol verwijzingen en voetnoten, anderen als Roel Bekker over departementen en Wim Derksen over planbureaus kiezen meer voor een essayachtige stijl vol reflecties, analyses en verkenningen. Hoewel erg lijvig valt op dat zelfs dit kloeke boek van ruim 700 bladzijden niet helemaal compleet kan zijn. Zo ontbreken bij de Hoge Colleges van Staat beschrijvingen van het Kabinet van de Koning en de Kanselarij der Nederlandse Orden, blijkbaar moesten de auteurs nog beperkende keuzen maken.

Een compliment verdienen de hoofdstukken die tot ver in 2019 zijn geactualiseerd zoals het hoofdstuk over het Openbaar Ministerie dat zich uitstrekt tot en met de recente onderzoekscommissie Fokkens. Ook het hoofdstuk over de veiligheidsdiensten en de maatschappelijke privacy discussie loopt door tot eind 2019. Interessant tot slot is de bijdrage van Polman en Fraanje van de Raad voor het Openbaar Bestuur die verkennen hoe instituties gebaat zij bij een breed en diep vertrouwen, juist in deze tijd waarin er voortdurende aanvallen op hen worden gedaan vanuit de samenleving en vanuit oude en vooral ook de nieuwe media en de nieuwe politiek. Zij pleiten voor regelmatige evaluatie en versterking maar ook voor een steviger bescherming van onze instituten als baken in onrustige tijden.

Zo nodig bepleiten zij ‘een wettelijke verankering van wat een politieke partij wel of niet vermag’ of ‘regels aan sociale mediabedrijven over hoe ze zich tegen nepnieuws moeten keren’. Met dit appèl laten de auteurs zien dat een boek over instituten van de staat actueler is dan ooit.

Citaat uit het boek: ‘Naast een noodzakelijke aanpassing moet de politiek nadenken over een steviger bescherming van de instituten die onze democratische rechtsstaat dragen’

Instituten van de staat, Muller, Kummeling en Nehmelman; Wolters Kluwer, 2020, 728 pagina’s, 95 euro.