Verplichte dubbele aanbeveling burgemeester blijft probleem

Toen het recht van aanbeveling werd ingevoerd, was het in de eerste jaren regel dat ook de naam van de tweede kandidaat openbaar werd gemaakt. Die verplichte openbaarheid leidde tot veel gedoe, omdat veel tweede kandidaten zich op de valreep terugtrokken, waardoor er geen verplichte dubbele aanbeveling meer was. Ook werd tijdens de procedure nogal eens om strategische redenen gelekt door oppositiepartijen en wel om een kandidaat van de meerderheid uit de wedstrijd te halen. Nu de openbaarheid alleen de eerste kandidaat betreft, is deze ruis een stuk minder geworden.

Toch blijft de verplichte dubbele aanbeveling aanhoudend problematisch. En dat komt door het fenomeen van de zogenaamde informele openbaarheid. Het voorkomen van een lek naar de pers rond de vaststelling van de aanbeveling lukt meestal nog wel, maar daarna verspreidt de geheime informatie zich als een olievlek. Aan de uiteindelijke vaststelling van de dubbele aanbeveling doet de gehele gemeenteraad mee.

Er zijn ten gemeentehuize en provinciehuize diverse ambtenaren bij de procedure betrokken. Dit betekent dat tientallen personen op de hoogte zijn van de naam van de geheime tweede kandidaat. In de weken nadat de dubbele aanbeveling naar de minister is gezonden, komt er vanuit deze politieke en ambtelijke kringen een strikt vertrouwelijk fluistercircuit op gang, waarbij na ongeveer een maand de kennis van het geheim zich vele malen heeft vermenigvuldigd.

Staat een zittende burgemeester als tweede op de aanbeveling, dan weet het politieke circuit in de betreffende gemeente binnen de kortste keren dat de burgemeester aan een vertrek denkt.

Voor de positie en het gezag van de betreffende burgemeester heeft een en ander veelal vergaande gevolgen. Is een tweede positie bereikt, dan is er uiteraard een kans op een goede score bij een herkansing elders. Lukt die herkansing eveneens niet, dan is ook dat uiterst schadelijk voor de solliciterende burgemeester. Het gevolg van de procedure van dubbele aanbeveling is dan ook veel klein - en soms groot burgemeestersleed.

En vooral om die reden is er alle aanleiding de dubbele aanbeveling te vervangen door de enkelvoudige aanbeveling. In dat geval kan de kring die is geinformeerd veel kleiner blijven. Alleen de naam van de aanbevolen kandidaat wordt in bredere kring bekend gemaakt en uiteindelijk geopenbaard. Ook dan kunnen namen van sollicitanten lekken, maar nu gebeurt dat standaard met de tweede kandidaat vanwege zijn of haar geprofileerde positie.

De figuur van de enkelvoudige aanbeveling werd destijds reeds aanbevolen door de Staatscommissie Dualisering. De waterschappen kennen al sinds jaar en dag een enkelvoudige aanbeveling en daar doen zich nauwelijks problemen voor. Bovendien leert de recente ervaring dat bij burgemeestersbenoemingen vrijwel nooit meer van de ingediende aanbeveling wordt afgeweken en ook dat geeft het gesignaleerde burgemeestersleed een disproportioneel karakter.

Ook in een stelsel van enkelvoudige aanbeveling blijft er een zekere marge voor de Kroon en wel door de aanbeveling terug te sturen naar de gemeenteraad en de raad te vragen een deel van de procedure over te doen, bijvoorbeeld als de aanbevolen kandidaat ziek wordt, om andere redenen niet meer beschikbaar is of om moverende redenen (bijvoorbeeld veiligheidsrisico’s) niet kan worden benoemd.

Het argument dat dit veel tijd kost, is niet overtuigend en wel omdat dit uitdrukkelijk de uitzondering op de regel is. Teruggestuurde aanbevelingen zullen bijna niet voor komen. Gemeentelijk Nederland zou een grote dienst worden bewezen door invoering van het stelsel van de enkelvoudige aanbeveling.