Kabinet wil wet- en regelgeving vereenvoudigen

Oog hebben voor de uitvoering en uitvoerbaarheid is essentieel voor de effectiviteit van het beleid. Dat schrijven minister Carola Schouten voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen en minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in de kabinetsreactie op de eerste Staat van de Uitvoering. Het kabinet wil aan de slag gaan met de vijf oproepen in het rapport.

Ernstige zorgen

‘We willen geen fix, maar een solve’, zei stuurgroeplid Diana Starmans, lid van de Raad van Bestuur van de Sociale Verzekeringsbank (SVB), afgelopen januari tegen Binnenlands Bestuur toen de eerste jaarlijkse rapportage van verschillende uitvoeringsorganisaties verscheen. Daarin informeerden zij de politiek over knelpunten in de publieke dienstverlening, waarbij zij tegelijk oplossingen bieden. In het document werden ernstige zorgen geuit over de publieke dienstverlening. Complexiteit van wetgeving en stapeling van beleid zijn de grootste knelpunten voor burgers, ondernemers en uitvoeringsorganisaties. Het rapport toonde aan dat binnen de overheid betere samenwerking nodig is om het vertrouwen van burgers te verbeteren.

Meer menselijke maat

‘Het kabinet realiseert zich dat oog voor uitvoering en uitvoerbaarheid van het beleid erg belangrijk is zodat ook het doel van het beleid kan worden bereikt’, schrijven de beide ministers. De kwaliteit van de publieke dienstverlening bepaalt in belangrijke mate het vertrouwen van de samenleving in de overheid, beamen ze. De rode draad in alle analyses van de afgelopen jaren is dat het vaak goed gaat met de publieke dienstverlening, maar het in veel situaties ook minder of niet goed gaat. ‘Sommige mensen verdwalen in een dichtbegroeid woud van complexe regelgeving dat met de beste bedoelingen is opgetuigd.’ Er moet daarom meer ruimte zijn voor individuele omstandigheden en de menselijke maat. ‘Alleen zo werken wetten en regels ook echt op de manier waarop ze bedoeld zijn.’

Dit kost tijd

Het kabinet herkent het geschetste beeld uit de Staat van de Uitvoering en onderschrijft het belang uitvoering te geven aan de vijf oproepen die in het rapport zijn gedaan om een toekomstbestendige publieke dienstverlening te bewerkstelligen. Tegelijkertijd wijzen de ministers erop dat het goed is om ook te beseffen dat een verbetering van de publieke dienstverlening niet van de één op de andere dag te realiseren is. ‘Daar is een brede verandering voor nodig bij beleidsmakers, publieke dienstverleners én binnen de politiek. En dat kost tijd.’ Omdat de Staat van de Uitvoering constateert dat meer nodig is dan de huidige verbetervoorstellen en de al in gang gezette verbeteringen door de ministeries komt minister Schouten sowieso nog dit jaar met een herijking van het werkprogramma van het programma Werk aan Uitvoering (WaU).

Lastige dilemma's

De Staat van de Uitvoering noemt de complexiteit van wetgeving en de stapeling van nieuw beleid als grootste knelpunt voor mensen, bedrijven en uitvoeringsorganisaties. De eerste oproep is het door beter en minder beleid voor burgers en ondernemers minder complex te maken. ‘Vereenvoudiging is een langdurig proces met vaak lastige dilemma’s’, beginnen de ministers. Capaciteit is zo’n dilemma wanneer je vernieuwingen wilt doorvoeren, terwijl de publieke dienstverlening op peil moet blijven. Ook mag vereenvoudiging voor het ene domein niet complicerend werken voor het andere domein. Vereenvoudiging is alleen kansrijk als het kabinet en de Kamer ‘doorlopend rekening houden met eenvoud bij het ontwikkelen en beoordelen van wet- en regelgeving’. ‘Dit betekent dat niet alles in regels moet worden vervat en ‘dat we met elkaar het gesprek aangaan hoe we elkaar ruimte bieden’.

Samenhang en logische ordening

Als een van de acties op deze oproep richt het kabinet het eerder aangekondigde overheidsbrede programma Vereenvoudiging Inkomensondersteuning voor Mensen (VIM) op. Ook moet er een eenvoudiger fiscaal stelsel komen. ‘Uitgangspunt is dat bij negatieve evaluaties regelingen worden afgeschaft, versoberd of omgezet in een subsidie.’ Deze zomer verschijnt een rapport waarin verschillende regelingen opnieuw tegen het licht worden gehouden. Verder probeert een kwartiermaker sinds begin 2023 de publieke dienstverlening te laten functioneren als een stelsel waarin sprake is van samenhang en logische ordening. Zo moeten mkb’ers beter een stap in de goede richting kunnen zetten in de transities in verduurzaming, digitalisering en de arbeidsmarkt.

Kom met voorstellen

De tweede oproep is om de uitvoering vanaf het prilste begin bij beleidsvorming te betrekken. Op zijn beurt roept het kabinet de publieke dienstverleners op met beleidsvoorstellen te komen daar waar zij knelpunten in de uitvoering signaleren en daar waar doelstellingen van beleid en regelgeving niet worden bereikt of alleen via nodeloos ingewikkelde trajecten. Eind maart 2023 is het Beleidskompas gelanceerd en ingevoerd binnen alle ministeries. Dat moeten helpen bij het maken van goede wetgeving en beleid. Hierbij zijn de perspectieven van mensen en bedrijven het startpunt, en daar wordt de uitvoering vanaf het begin bij betrokken.

Uitvoerbaarheidstoets

Als onderdeel van het Beleidskompas moet de Uitvoerbaarheidstoets Decentrale overheden (UDO) ervoor zorgen dat vroeg in het proces beleidsmakers de uitvoerbaarheid van de decentrale overheden meenemen. Het ministerie van BZK en de VNG werken ook aan een Platform Sociaal Domein, wat moet zorgen voor een beter beeld van de dilemma’s in de gemeentelijke praktijk, zodat daar op beleidsniveau bijsturing kan plaatsvinden. Ook werkt het ministerie aan een beleidskader decentraal bestuur dat moet zorgen voor meer duidelijkheid in de toebedeling van taken aan het decentraal bestuur. Op dit moment voeren decentrale besturen taken uit die niet altijd passen bij hun ‘organieke bestuursvorm’. Wanneer beleid al is ingevoerd maar in de praktijk ongewenst uitpakt kan de uitvoering samen met beleidsmakers in nauwe samenwerking kijken naar mogelijke oplossingen en eventueel aanpassing van wet- en regelgeving, bijvoorbeeld met behulp van een invoeringstoets.

Korte en lange termijn

De derde oproep is om het politieke debat niet meer te voeren op incidenten en de korte termijn, maar een gezamenlijk beeld van trends en dilemma’s in de publieke dienstverlening te ontwikkelen. De Staat van de Uitvoering noemt ook de spanning tussen korte termijn budgettering en lange termijn organisatieontwikkeling.  Het kabinet wil in gesprek met publieke dienstverleners om de balans te zoeken tussen urgente problemen op de korte termijn en opgaven die een lange termijn visie vragen. Daarnaast wil het kabinet in de volgende edities van de Staat van de Uitvoering lange termijn trends en ontwikkelingen over de domeinen heen zien en meer transparantie in de cijfers rond de ontwikkeling van de productiviteit.

Nieuwe vormen van sturing

Laat de verantwoordingsplicht achteraf plaatsmaken voor een open gesprek over hoe de uitvoeringspraktijk beter of anders moet, was de vierde oproep. Oftewel: naar sturen en bijsturen vanaf het begin en tijdens de uitvoering. Het openlijk bespreken van knelpunten en dilemma’s in de uitvoering wordt, net bij als actuele maatschappelijke ontwikkelingen, al georganiseerd. Ook de Kamer moet dit in reguliere debatten oppakken, vindt het kabinet. Daarbij wil het kabinet nieuwe vormen van sturing en verantwoording verkennen waarbij ‘de maatschappelijke opgave en het realiseren van waarden die we als samenleving zinvol vinden’ centraal staan.

Proactieve dienstverlening

De vijfde oproep is om gegevensuitwisseling tussen publieke dienstverleners nu echt op gang te brengen. Die uitwisseling is volgens het kabinet essentieel, zodat mensen en bedrijven niet steeds opnieuw hun gegevens moeten aanleveren. De Interbestuurlijke Datastrategie moet daarbij helpen. Een onderdeel daarvan is om samen met alle bestuurslagen, wetgevers en uitvoeringspraktijk de dienstverlening te verbeteren door data beter toegankelijk, vindbaar en herbruikbaar te maken. Het Netwerk Publieke Dienstverleners bedacht een versnellingsaanpak die het kabinet gaat uitvoeren. Het kabinet wil door betere gegevensdeling inzetten op ‘proactieve dienstverlening’: van aanvragen naar (automatisch) aanbieden waar dat passend en mogelijk is. Dit kan niet-gebruik van regelingen terugdringen en de kwaliteit van de publieke dienstverlening aan mensen en bedrijven vergroten.