Veel politiechefs zullen de laan uit vliegen

Burgemeester Rob Bats van de Groningse gemeente Haren heeft in vrijwel alle media openheid van zaken gegeven over de precieze gang van zaken rond het Project X in zijn gemeente.

Dat heeft hij niet slecht gedaan. Het algemene beeld is dat zich hier een gebeuren heeft voltrokken dat moeilijk was te beïnvloeden. Bats moet hopen dat de commissie-Cohen tot vergelijkbare conclusies komt en niet een deel van de schuld neerlegt bij het gemeentebestuur van Haren. 

Toch geeft de informatie van Bats een onthutsend en verontrustend beeld over de wijze waarop de politieautoriteiten omgaan met gebeurtenissen als deze in hun relatie tot het openbaar bestuur. In een interview in de Volkskrant werd aan Bats gevraagd hoe het toch kon dat het afgesproken drankverbod op straat niet werd gehandhaafd. De burgemeester antwoordde dat hij daar geen verklaring voor heeft. Als bestuurlijke beleidslijn was er vervolgens voor gekozen om jongeren die op station Haren uitstapten meteen weer in de trein te zetten of naar een andere gecontroleerde locatie af te voeren.

Bats werd in het interview gevraagd naar de werkelijke gang van zaken en hij antwoordde: ‘Ik weet niet of gedaan is wat we hebben afgesproken.’ Op een andere vraag waarom het zo lang duurde voordat de ME op volle sterkte was en hoe dat is verlopen, zei Bats: ‘Het spijt me, die details heb ik niet.’ Ook kon hij niet vertellen hoe groot de sterkte van de ME was aan het begin en op het hoogtepunt van de rellen.

Afrondend formuleert de burgemeester het als volgt: ‘Kijk, ik reageer op signalen uit het veld. De politie vroeg: wij willen de ME inzetten. Daar zei ik ja op. Als ik zeg: de ME wordt ingezet, dan moet ik ervan uit kunnen gaan dat dit gebeurt. Maar het is aan de politie in de straat om te bepalen wanneer, hoe en in welke hoeveelheid. Ik heb geen signalen gekregen dat dit heel lang duurde.’ Hier spreekt een gezagsdrager over de politie die vrijwel elke sturende invloed tijdens de rellen is kwijt geraakt. Geen sturend crisiscentrum; nauwelijks bestuurlijk gezag tijdens de rellen. Dat is niet een fenomeen dat één op één burgemeester Bats kan worden aangerekend, het probleem heeft namelijk een structurele component. En met de komst van de nationale politie zal het nog vele malen erger worden.

Vanouds wordt onderscheiden tussen gezag en beheer over de politie. De burgemeester heeft samen met de officier van justitie het gezag over de politie. Voor de handhaving van de openbare orde is de burgemeester de enige gezagsdrager. Het beheer berust bij de korpsbeheerder en straks in hoge mate met dwingende invloed van de minister van Justitie. De uitvoering is een verantwoordelijkheid van de politie, met als hoofd de korpschef. In vroeger tijden was de burgemeester de sturende kracht over de politie, in volle verantwoordelijkheid aan de gemeenteraad.

De officier van justitie bleef veelal op enige afstand en concentreerde zich op de justitiële aspecten. De korpschef was uitdrukkelijk de ondergeschikte van de gezagsdragers en het beheer beperkte zich tot de toedeling van middelen en manschappen. Deze situatie behoort al geruime tijd tot het verleden. Het beheer is in het systeem van de regiopolitie veel belangrijker geworden, het gezag is nu namelijk sterk afhankelijk van allerlei beheers- en beleidsbeslissingen op regionaal niveau.

Er zijn veiligheidsregio’s die steeds belangrijker worden. Onder gelding van de nationale politie is ook de invloed van het decentraal bestuur op het beheer uitgekleed. De posities van de korpschef en de minister van Justitie en daarmee ook van het openbaar ministerie zijn aanzienlijk sterker geworden, met als gevolg dat de gezagspositie van de burgemeester in het kader van de openbare ordehandhaving sterk tanende is.

Gemeenteraden hebben nauwelijks nog iets over de politie te zeggen en ook het ministerie van BZK niet meer. Bij het realiseren van controle en verantwoordelijkheid moeten hier consequenties uit worden getrokken. Door de verzelfstandiging van de politie kunnen de daar werkzame autoriteiten hun borst nat maken, te beginnen in de regio Groningen-Haren.

Wie beslissende sturing en invloed uitoefent moet ook over de volle linie verantwoording afleggen. Vroeger was dat politieke verantwoordelijkheid van de burgemeester, nu wordt dat veel sterker de ambtelijke verantwoordelijkheid van de politieautoriteiten. Veel politiechefs zullen de komende jaren dan ook de laan uit vliegen.