Denktank schetst toekomst Nederland 2040

Nederland 2040, een toekomstbeeld. Dat is de titel van een verhaal dat de gelijknamige denktank heeft gemaakt over de grote opgaven voor de toekomst. Scheidend VNG-voorzitter Jan van Zanen reikte op het VNG-congres 2023 in Groningen het eerste exemplaar uit aan het Groningse raadslid Karoline de Groot (23).

Verhaal over grote opgaven

‘Een stap vooruitzetten, ook als het niet meezit’, opende Van Zanen het congres. Een stap vooruit om de kloof te dichten tussen bestuur en inwoners ‘over financiële problemen heen’. Over dat laatste zal de ALV van woensdag in het teken staan. Nu was het tijd voor de visie of beter gezegd het ‘verhaal’ over de grote opgaven voor Nederland in 2040, dat op initiatief van de VNG en de Argumentenfabriek is gemaakt. Een filmpje laat de zaal, gevuld met 3000 lokale bestuurders, zien dat problemen nu pas worden opgelost als ze zich aandienen, waardoor we van crisis naar crisis gaan.

Krachtiger, groener, menselijker

Beter is het om te voorkomen dat crises ontstaan. ‘Nederland 2040, een toekomstbeeld’ moet daar een aanzet voor zijn voor een ‘krachtiger, groener en menselijker’ Nederland in 2040. De denktank onderscheid zes ontwikkelingen die het noodzakelijk maken om in beweging te komen voor de toekomst van Nederland: klimaat en natuur, bevolkingsgroei en vergrijzing, digitale revoluties en kunstmatige intelligentie, geopolitiek en Europa, sociale versplintering en onvrede, politieke onmacht en overheidsfalen.

Samenleving is 'vergruizeld'

Maar volgens Van Zanen betekent dat ook iets voor bestuurders, namelijk: waarde toevoegen. En daar is gezag voor nodig. ‘En dat is iets anders dan macht, dat moet je verdienen.’ Hij verwijst naar de drie pijlers van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB): bekwaam, betrokken, betrouwbaar. ‘We moeten investeren in gezagswaardigheid en het langetermijndenken stimuleren.’ Van Zanen merkt dat onze samenleving ‘vergruizeld’. ‘Politiek moet vooral problemen voorkomen. We hebben een verhaal nodig, zoals de wederopbouw, de Deltawerken en de oprichting van de Europese Unie.’

Samenhang en samenwerking

Een verhaal dat samenhang en samenwerking inspireert, moet ‘Nederland 2040, een toekomstbeeld’ zijn. ‘Een verhaal dat inspireert om keuzes te maken’, vervolgt Van Zanen. Een verhaal over duurzame groei, bestaanszekerheid, sociale pacten en baanbrekende doelen. Groener moet Nederland worden door de energietransitie, circulariteit en meer openbaar vervoer. En menselijker door onder meer een goed opgeleide bevolking en brede bestaanszekerheid. Krachtiger door ‘grote vereenvoudiging’. Dit is volgens hem essentieel voor het vergroten van de kracht, wendbaarheid en menselijkheid van de Nederlandse samenleving. ‘Mensen moeten weer voelen dat de gemeente er voor hen is.’

Veel te ingewikkeld

We hebben het met z’n allen veel te ingewikkeld gemaakt, vindt Van Zanen. Er wordt beleid gemaakt, terwijl ander beleid moet worden uitgevoerd. ‘En dat vergeten we.’ Dat kan beter door op allerlei fronten verweven te zijn en ‘de leefwereld van inwoners de maat der dingen te laten zijn’. Voor die toekomst van Nederland spelen gemeenten een essentiële rol. ‘Wij hebben het voortouw genomen. We zijn niet alleen de uitvoerders, maar ook de schrijvers van dit verhaal. Wij weten wat er speelt.’ Met de drie pijlers van de ROB moeten gemeentebestuurders ‘verder kijken dan hun ambtstermijn’.

Keuzes maken

Dat vergt het maken van keuzes ‘en dat kan op korte termijn pijn doen, maar op lange termijn verschil maken’. Van Zanen reikt het eerste exemplaar uit aan het Groningse raadslid Karoline de Groot (23, Student en Stad). Zij noemt het verhaal ‘een vertrekpunt’. Het is dan ook een conceptverhaal om het land mee in te gaan. De komende maanden zal de Denktank Nederland 2040, bestaande uit bestuurders, beleidsmakers, wetenschappers en ‘frisse jonge denkers’, door het land trekken om over het verhaal te praten. Aan de hand daarvan maakt de denktank dan een volgende, betere, versie.