‘De wereld zit bij mij om de hoek’

De Haagse burgemeester Jan van Zanen is voorzitter geworden van de internationale vereniging van lokale bestuurders: United Cities and Local Governments (UCLG). Hij nam tijdens de jaarvergadering in het World Forum in zijn Den Haag het stokje over van Uğur İbrahim Altay, burgemeester van het Turkse Konya. Het voorzitterschap van de UCLG rouleert jaarlijks.

Stad van Vrede en Recht

Ook al bekend is dat Van Zanen over een jaar wordt opgevolgd door Lee Jang-Woo, burgemeester Daejeon in Zuid-Korea. In de tussentijd mag hij het Haagse burgemeesterschap combineren met dit internationale werk. Te beginnen in thuisstad Den Haag. Meer dan driehonderd burgemeesters en andere lokale bestuurders van gemeenten kwamen van 8 tot en met 10 oktober bijeen in Den Haag. Dat is niet geheel toevallig, want dit jaar viert Den Haag 125 jaar stad van Vrede en Recht. De eerste Haagse Vredesconferentie vond plaats in 1899, wat de stad destijds op de kaart zette als internationaal centrum voor vrede en recht.

Kijken naar de buren

Zoals gezegd, het internationale werk komt erbij voor Van Zanen, maar hij doet het graag, want hij vindt het belangrijk. ‘Er zijn bijna geen onderwerpen die bij de VN worden besproken die niet ook een lokale component hebben’, vertelt hij in de marge van het congres in gesprek met Binnenlands Bestuur. ‘En het omgekeerde geldt eigenlijk ook: experimenten met mobiliteit, scholing of jeugd hebben onmiddellijk regionale en landelijk effecten. Ik denk dat wij ons werk niet goed doen als we ook niet naar de buren, overburen en buitenburen kijken.’

Beter praten dan vechten

En dat is niet het enige. Van Zanen memoreert dat hij acht jaar geleden door toenmalig minister Lilianne Ploumen werd gevraagd om als delegatieleider namens de Nederlandse regering de VN-conferentie Habitat III ‘Housing and Sustainable Urban Development’ in Quito, hoofdstad van Ecuador, bij te wonen, aangezien zij niet kon. ‘Dat was nog nooit vertoond, maar dat was geweldig, want daarmee gaf Nederland het voorbeeld dat een lokale overheid namens de regering kan optreden en omgekeerd.’ Vervolgens belde Van Zanen met zijn vader. ‘Die zei: wat moet je daar nou weer? Je hebt het al zo druk. Ik zei: pa, we kunnen beter met elkaar praten dan dat we met elkaar vechten. Dat is ook een motivatie. We zijn wel in staat om met elkaar ervaringen uit te wisselen. Ik ben dan beschikbaar.’

7 oktober

Ook lokaal is Van Zanen dan aanwezig. ‘Alles wat er in de wereld gebeurt, zit bij mij om de hoek’, vat hij het samen als hij het voorbeeld geeft van een bijeenkomst die afgelopen maandag, 7 oktober, bij het Vredespaleis plaatsvond. ‘Mensen van allerlei achtergronden, humanisten, christenen, imams, mensen uit de joodse gemeenschap, namen toen spontaan het initiatief om ‘iets gezamenlijks’ te organiseren en vroegen mij of ik daarbij aanwezig wilde zijn. Niet om het op te lossen, maar ik ben er wel. Zo breng je het dus in de praktijk. Mensen uit Oekraïne, Jemen, Palestina, Israël die veel verdriet hebben van de situatie in die landen of daar familie hebben, die wonen hier, in Den Haag. Er zijn 175 nationaliteiten in Den Haag, de wereld zit in Den Haag, gewoon in de wijk, de bewoners, mijn buren.’

70 procent wereldbevolking

Als UCLG-voorzitter krijgt Van Zanen alles te zien, maar hoeft hij niet alles te doen. ‘Het is wel een collectief. Collega’s hebben een bepaald onderwerp onder de aandacht of vinden dat belangrijk voor hun land. Bedenk wel: 70 procent van de wereldbevolking is direct of indirect bij deze club aangesloten, dus het werk is verdeeld. Als voorzitter heb ik het komende jaar veel contact met de secretaris-generaal. De club moet blijven draaien, dus ik zal vergaderingen moeten voorbereiden, ook over bepaalde thema’s, zoals klimaatadaptatie, lokale economie of gelijke rechten. En ik moet een aantal internationale secties bezoeken. Ik had natuurlijk al een internationale agenda vanwege Den Haag zelf, maar voor een jaar is dit wel te doen.’

Experiment met zeewier

Concreet gaat het om het delen van ervaringen, experimenten en projecten tussen internationale gemeenten. Het Nederlandse verhaal over hoe je omgaat met water of de zeespiegelstijging doet het internationaal altijd heel goed. ‘En de duurzaamheidsdoelen van de VN zijn een soort wereldtaal. Het is een afspraak met iedereen, je kunt het dus met iedereen bespreken. Dat komt heel dichtbij.’ Van Zanen noemt het Haagse experiment met seaweed (zeewier). ‘Dat spreekt internationaal tot de verbeelding. Even uit mijn hoofd: 70 procent van de wereld bestaat uit water en dat wordt niet optimaal gebruikt voor onze voedselproductie. Waarom doen we niet iets met dat water? Heel simpel eigenlijk, maar het heeft internationale dimensies.’

Toegang tot potjes

VNG-voorzitter en burgemeester van Utrecht Sharon Dijksma, lid van de advisory group of mayors, sprak even eerder in een programmaonderdeel over de transities waarvoor gemeenten wereldwijd staan. Ze wees erop dat internationale potjes voor de klimaatagenda nu maar beperkt toegankelijk zijn voor gemeenten. ‘Het zou fantastisch zijn als we daar meer toegang toe zouden hebben.’ Al een tijdje is er een lobby gaande om gemeenten aan tafel te krijgen bij de VN. Dat lukt stapje voor stapje. Dijksma wil ook dat burgers aan tafel komen en niet alleen vips. ‘Dat zou verstandig zijn.’ Voor het VN-gebouw in New York staat ‘We the peoples’. ‘Maar geldt dat ook voor gemeenten? Kunnen wij daar ook een plek bemachtigen?’

Niet voor het geld

Voor Van Zanen is financiering vanuit internationale potjes niet de eerste emotie bij de UCLG, zegt hij. ‘Ik had me ook op Europa kunnen richten. Dat heeft een ideële component, maar ook heel nadrukkelijk een financiële component. Wethouder Robert van Asten doet dat heel goed voor Den Haag, maar dat is niet mijn eerste doel bij de UCLG.' Het is wel zo dat de VNG lid is van de UCLG, niet Den Haag, benadrukt hij. 'Ik kwam in het UCLG-bestuur in 2019 en ben nu dus voorzitter. De VNG doet heel veel projecten met een internationale component. Dat doen ze niet vanuit de contributie, maar via externe financiering, zoals van Buitenlandse Zaken en bijvoorbeeld de Europese Commissie, om werk te verrichten in allerlei landen, waaronder ook landen die hier lid zijn. Dat is met elkaar verknoopt, handig dat je elkaar ziet, maar ik zit er niet om een bak geld binnen te halen.’

Gemeenten aan tafel

Maar wel voor invloed, zoals aan tafel komen bij de VN. ‘Als waar is waar ik voor sta: dialoog in plaats van vechten, dan heeft alles wat wij doen een internationale component. En omgekeerd. Het beleid moet ergens terechtkomen, het moet uitgevoerd worden in de praktijk. Het is dan goed en verstandig dat je dichtbij zit, zodat je dat verhaal kunt vertellen en dat je dus echt aan tafel komt.’ Eerst zaten de ‘gemeenten’ letterlijk buiten. ‘Daarna in zaaltjes aan de rand. En nu is er een nieuw handvest, waarin we worden genoemd. Daarmee is er morgen geen wereldvrede of de armoede of ongelijkheid opgelost, maar het is wel een resultaat van jarenlang lobbywerk.’ Meerwaarde ervan is dat er straks geen dingen worden bedacht die niet werken of allang zijn uitgevonden. ‘Ze gebruiken straks de lokale kracht, de kracht van mensen.’

Soms heel spannend

Rond de jaarvergadering ging het over de cruciale rol van lokale overheden bij het bevorderen van vrede en dialoog. Mede op basis van die gesprekken is het Haags werkdocument voor gemeenten opgesteld om blijvend van elkaar te leren in lokale conflictoplossing en het bevorderen van inclusie: The Hague Charter on Municipal Peace. ‘Dat past goed in Den Haag, de stad van vrede en recht.’ Om het even duidelijk te stellen: bij de UCLG zitten ook lokale bestuurders uit landen waar je niet elke dag zaken mee doet, zegt Van Zanen. ‘Het is soms heel spannend. Alle wereldconflicten zitten ook in deze vereniging. Maar dat is ook de kern van de klus: dialoog.’

De vrede bewaren

Het werkdocument is ‘dynamisch’, benadrukt Van Zanen. Dinsdag heeft hij de tussenstand van enkele thema’s aangeboden aan de secretaris-generaal van de UCLG. ‘Wat zijn best practices van lokale initiatieven om conflicten te voorkomen, op te lossen? Er is over gesproken en dan wordt het weer aangevuld. Er staan voorbeelden in die kunnen worden gebruikt bij toekomstige initiatieven voor vredesopbouw.’ Hij noemt voorbeelden van projecten uit Colombia en de Filipijnen om ervoor te zorgen dat jongeren op het rechte pad blijven of erop terugkeren. Een Haags voorbeeld zijn de buurtmoeders en -vaders die rond Oud en Nieuw jongeren op straat aanspreken. ‘Dat zijn er vele honderden en dat werkt aantoonbaar heel goed, ook bij voetbalkampioenschappen.’ Er zijn ook buurtinterventieteams. ‘Al die ogen en oren in die buurten werken. Er is een heel systeem voor: bij internationale gebeurtenissen de gemeenschappen informeren. Een weefsel dat de vrede bewaart.’