Van der Laan reduceert politiek tot probleemmanagement

Het was een prachtig interview. Een mooi en waardig gesprek tussen twee mensen waarvan de één empatisch genoeg was om oprecht naar de ander te luisteren en waarbij de ander ook echt een verhaal wilde vertellen. Zodoende zag ik met veel waardering de Zomergasten uitzending met Amsterdams burgemeester Eberhard van der Laan. Uiteraard was er bewondering over het einde van het interview. Een aangrijpend slot dat ook mij niet onberoerd liet.

Toch stoorde ik me. In welk vakgebied is het mogelijk om te ontkennen wat je bent. Er openlijk mee weg te komen. Er een boek aan te wijden en daar zelfs de credits voor te krijgen? Van der Laan opende het gesprek met de wat schizofrene stelling dat hij ‘geen politicus’ is. Het is alsof Marco van Basten zou laten vallen dat hij ooit voetballer is geweest. Of dat Arnon Grunberg bekent eigenlijk geen schrijver te zijn.

En dat hij weg kan komen met zo’n opmerking, toont een Nederlands probleem met politiek. Hij verwoordde dat overigens zelf haarscherp even later in hetzelfde interview. Bij het tonen van een aantal debatten in de Tweede Kamer was zijn analyse dat er een groot verschil zit tussen ‘gewoon problemen oplossen’ en ‘elkaar vliegen afvangen’. De Tweede Kamer was, volgens Van der Laan, louter nog maar bezig met dat laatste. Het is een veelgehoorde klacht die politici, als ze eenmaal besturen, te berde brengen. Politici zijn alleen maar aan het kibbelen, terwijl ze zich beter kunnen richten op het écht oplossen van problemen.

Maar, en dat is de kern van mijn irritatie, niet politici die ‘elkaar vliegen afvangen’ maar bestuurders die politiek reduceren tot probleemmanagement, is ons grootste politieke probleem. Van der Laan schrijft namelijk kwaliteiten toe aan politici die niet alleen misplaatst, maar ook gevaarlijk zijn.

Het is misplaatst omdat deze gratuite en typisch Nederlandse bestuurdersklacht voortkomt uit een miskenning van politiek. De Nederlandse fixatie op ‘gewoon problemen oplossen’ komt voort uit de poldertraditie en consensusmentaliteit. Het zit verankerd in een harmoniemodel waarin de polder, de SER en ‘het midden’ belangrijke pijlers zijn om consensus, compromis en evenwicht te behouden. Daar is uiteraard niets mis mee, maar dat zorgt ervoor dat deviantie, dissonantie en conflict als problematisch worden gezien. En laat dat nou net de kern van politiek zijn, waardoor we in Nederland al gauw een tamelijk verwrongen beeld hebben van politiek. Zodoende wordt er al snel gesproken over een partij die ‘polariseert’, over ‘moddergooien’ of over ‘ruggen die naar elkaar toestaan’. Anders wordt de ‘toon’ van het debat of de ‘verruwing’ van het taalgebruik gehekeld of een uitspraak wordt als ‘onconstructief’ afgedaan. Door het harmoniemodel te huldigen wordt probleemmanagement de norm.

Ten slotte is het reduceren van politiek als probleemmanagement gevaarlijk want het geeft kiezers de indruk dat ze mogen verwachten dat politici hun problemen oplossen. Maar politici kunnen veel oplossen, behalve problemen. Wat een probleem is, is de kern van politiek. Niet het oplossen ervan. Echter, zulke verwachtingen zorgen ervoor dat kiezers ontevreden blijven en dat het wantrouwen toeneemt. Die onvrede neemt niet af door politici er meer op te wijzen om ‘gewoon problemen op te lossen’, maar wordt vooral gevoed door onrealistische verwachtingen te projecteren op onze politici.

Bestuurders en politici, zoals Eberhard van der Laan, doen er goed aan om niet teveel verwachtingen te creëren en politiek niet te reduceren tot probleemmanagement. Dat voorkomt dat ze elkaar kwaliteiten toedichten die ze veelal toch niet waar kunnen maken. Zodoende lijkt me enige bescheidenheid van wat we mogen verwachten van onze volksvertegenwoordiging in dit land op zijn plaats.

Mark van Ostaijen