Twintig soorten burgemeesters in de aanbieding

De notitie van Plasterk is een goed geschreven samenvatting van het rapport van de Staatscommissie Dualisering uit 2000, waarin een zestal bestuursmodellen werd uitgewerkt met verschillende typen burgemeesters. De notitie van Plasterk bevat niet veel nieuwe inzichten. Ook nu wordt − geheel terecht − beklemtoond dat een discussie over een andere aanstellingswijze van de burgemeester gelijk staat aan een discussie over het gehele lokale bestuursstelsel. Waar dat toe leidt en welke varianten daar zijn, wordt in de rapporten van de Staatscommissie echter nog veel duidelijker dan in de huidige notitie. De minister stelt dat zijn notitie niet hoeft te leiden tot oordeelsvorming en wel omdat het volgende kabinet pas beslissingen kan nemen.

Normaliter zou die discussie dan kunnen beginnen in 2019 of 2020, nadat zowel Tweede als Eerste Kamer de herziening van de Grondwet met een twee derde meerderheid heeft aangenomen. Die wens van de minister is wel begrijpelijk, want de vorige grondwetsherziening sneuvelde omdat de toenmalige minister van BZK De Graaf gelijklopende wetgeving had gemaakt om een variant van de direct gekozen burgemeester in te voeren. De kritiek op die variant en de samenloop leidden er toe dat in de nacht van Van Thijn de grondwetsherziening om zeep werd geholpen.

Toch zijn er allerlei klemmende redenen ook nu zo snel mogelijk met het debat en de oordeelsvorming te beginnen en te bezien welke variant de beste papieren heeft. De kans is namelijk aanzienlijk dat het komende regeerakkoord, dat voorafgaat aan de parlementaire besluiten over de tweede lezing, gepaard zal gaan met nadere afspraken over een daarop te kiezen variant.

Politieke partijen zullen hun binding aan instemming met de tweede lezing pas willen geven indien er een bepaalde duidelijkheid bestaat over het vervolgtraject. Daardoor is de kans groot dat bij de kabinetsformatie in het voorjaar van 2017 of mogelijk eerder al knopen worden doorgehakt over de contouren van het nieuwe lokale bestuursstelsel. Bij de vorige kabinetsformatie uit 2012 hebben we kunnen zien met hoeveel gooi- en smijtwerk het proces van regeringsvorming gepaard kan gaan.

Daar komt nog bij dat verwacht mag worden dat D66 – die het initiatief heeft genomen voor de lopende grondwetsherziening en op enkele traumatische ervaringen in dit dossier terug kan zien – niet bereid zal zijn om te worden verrast door een gewone Kamermeerderheid die een door de raad gekozen burgemeester wil gaan invoeren.

Een en ander betekent dat de discussie over een ander lokaal bestuursstelsel meteen moet beginnen, want anders is de kans aanzienlijk dat er bij de volgende kabinetsformatie over het lokaal bestuur wordt beslist zonder dat dit bestuur zich over de vergaande consequenties heeft kunnen uitlaten. De decentralisaties hebben laten zien hoe door het centraal afdwingen van ingrijpende interventies in de gemeente groot ongemak kan ontstaan. Een gewaarschuwde gemeente geldt voor twee.