'Transparantie' populair maar verhullend

Transparantie verhult meer dan dat het zichtbaar maakt. Dat concludeert Erna Scholtes, die promoveerde op 'Transparantie, icoon van een dolende overheid'.

Ideaal begrip
Scholtes bestudeerde duizenden Kamerstukken en destilleerde daar zeven betekenissen van het begrip transparantie uit, met niet minder dan 36 varianten. Wat verklaart deze populariteit? 'Juist omdat je er zoveel betekenissen aan kunt geven, is het een ideaal begrip', zegt Scholtes, die als organisatieadviseur werkt bij Twynstra Gudde.

Geneeskrachtige werking
'Iedereen associeert transparantie met iets positiefs. Je krijgt er geen moeilijke vragen over: iedereen voelt aan dat het iets goeds is. Voor politici is dat interessant. Wat ze bedoelen wanneer ze het woord transparantie in de mond nemen, laten ze in het midden. Tegelijkertijd dichten ze transparantie ongelooflijke geneeskrachtige werking toe. Of het nu gaat over de kwaliteit van onderwijs, de kosten van de gezondheidszorg, de zelfredzaamheid van burgers, dienstverlening of het vertrouwen in de overheid –transparantie werkt er heilzaam voor. Juist omdat het zo'n ongedefinieerd, niet zelden zelfs verhullend begrip is, gebruiken politici het graag.'

Troebel 

Scholtes meent dat al die transparantie soms het tegenovergestelde resultaat heeft van wat het beoogt. 'Het publiek maken van topinkomens heeft geleid tot woede en wantrouwen bij de bevolking. De enorme hoeveelheid informatie waarover mensen kunnen beschikken, vertroebelt eerder het beeld van wat de overheid doet dan dat het verheldert.'

Revival van transparantie 

Inmiddels begint transparantie sleets te raken, denkt Scholtes. 'Ik moet nog zien of het over een paar jaar nog steeds zo populair is. Toen ik vijf jaar geleden begon te tellen, zag ik tot mijn schrik dat het gebruik terugliep. Ik dacht: ik moet snel zijn, anders heb ik straks een oudbakken onderwerp te pakken. Maar gelukkig kwam daar in 2008 de kredietcrisis overheen. Die heeft gezorgd voor een geweldige revival van transparantie. Maar nu begint het uitgewerkt te raken.'

Solidariteit 

Nu is het zoeken naar een nieuw begrip waar niemand tegen kan zijn en dat op veel manieren is te interpreteren. Scholtes denkt dat 'solidariteit' een goede kans maakt. 'Een half jaar geleden dacht ik dat 'solidariteit' in de vergetelheid was geraakt, maar opeens is het terug. Te pas en te onpas. Volgens mij zit 'solidariteit' eraan te komen.'