Teloorgang van vakmanschap

Steeds meer topambtenaren blikken terug op hun werkzame leven. Na Wim Kuijken, Arthur Docters van Leeuwen, Tjibbe Joustra heeft Gerard Roes dit nu gedaan.

Roes diende op de ministeries van Binnenlandse Zaken, Verkeer en Waterstaat, en Justitie. Hij klom op van beleidsmedewerker (referendaris tweede klas) tot directeur-generaal. Tussendoor was hij lid van de Raad van State. Roes doet verslag van zijn zoektocht naar de kernwaarden die hem dreven bij het dienen van tal van ministers, waaronder Hans Wiegel, Ien Dales, Hans Dijkstal, Winnie Sorgdrager, Benk Korthals, Piet Hein Donner en Ivo Opstelten.

Zijn boek heet niet voor niets Vakmanschap, dienstbaarheid en loyaliteit. Dat is aldoor zijn moreel kompas gebleven. Vakmanschap omvat inhoudelijke kennis, maar ook ervaringen met het maatschappelijk veld en in het bijzonder rechtsstatelijk bewustzijn. Dienstbaarheid ziet op de wil en het vermogen de publieke zaak te dienen. Loyaliteit is in ieder geval een houding van trouw.

Trouw aan de minister, de organisatie, maar ook aan jezelf, aldus Roes. Zijn loopbaan stond in het teken van recht, openbare orde, rechtshandhaving en veiligheid. Als beginnend ambtenaar in 1976 werd hij aan de nieuwe Politiewet gezet. Daarna hield Roes zich bezig met crisisbeheersing, rampenbestrijding en de Nationale Politie. Vooral affaires slokten zijn tijd op (bijbaan PG Dato Steenhuis, Schipholbrand, IRT, Teeven-deal).

Roes verliet Justitie in 2016 voor de Raad van State. Tussen minister Ard van der Steur en Roes was het nooit wat geworden. Roes zegt erover dat hij met de ‘bonnetjesaffaire’ in een draaikolk van gebeurtenissen terechtkwam waar hij de regie volledig kwijtraakte doordat zijn integriteit in de Tweede Kamer en media openlijk ter discussie werd gesteld. “Echte feiten deden er niet zoveel toe, politieke opvattingen en omstandigheden des te meer.”

Leerzaam is wat Roes openlijk vertelt en wat hij tussendoor aan de goede verstaander meegeeft. Ook oordeelt hij over de stand van zaken van de rijksdienst. Over de laatste jaren is hij ronduit negatief. Er is een teloorgang van inhoudelijk vakmanschap van de rijksdienst en een te grote nadruk op affiniteit met politieke haalbaarheid en reputatiemanagement gekomen. Politiek-ambtelijke verhoudingen zijn onder druk komen te staan. Wederzijds vertrouwen ontbreekt steeds meer en de omgang is soms erg ruw geworden. Er moet dus dringend iets veranderen en daarom is Roes’ moreel kompas bruikbaar voor de huidige topambtenaren die vakmanschap, dienstbaarheid en loyaliteit moeten vormgeven.